Geen ongebondenheid of zomaar wat vrijheid in het algemeen, maar een vrijheid die beperkt is tot een bepaalde soort en tot zekere gradaties. Want het bijvoeglijk naamwoord 'christelijke' of ook 'geestelijke' onderscheidt deze specifieke vrijheid van de burgerlijke en lichamelijke vrijheid, alsook van de zogenaamde vrijheid van allerlei sekten. Ze is echter niet in strijd met de lichamelijke of burgerlijke dienstbaarheid, noch met de dienstbaarheid die wij God en de gerechtigheid verschuldigd zijn.¹⁾ 1 Korintiërs 7:22²² Want de slaaf, die in de Here geroepen werd, is een vrijgelatene des Heren; evenzo is hij, die als vrije geroepen werd, een slaaf van Christus. Gij zijt gekocht en betaald. zegt dat wie "als vrije geroepen werd, een slaaf van Christus" is, dat wil zeggen: hij moet Christus dienen.

Als we het verder hebben over de christelijke vrijheid, is nog te onderscheiden tussen de vrijheid van de wil, waarover wij gesproken hebben in het hoofdstuk over de vrije wil, en de vrijheid van de persoon, waarover wij hier zullen handelen.

In het Grieks wordt deze vrijheid lutrosis en eleutheria genoemd, dat wil zeggen: verlossing en ontbinding van slavernij. 2 Korintiërs 3:17¹⁷ De Here nu is de Geest; en waar de Geest des Heren is, is vrijheid. zegt: "Waar de Geest des Heren is, is vrijheid", eleuteria. In het Latijn spreken we van libertas (vrijheid) of liberatio (bevrijding). Het is een vrijheid die niet tot stand komt door geweld of kracht, zoals gebeurde toen de Heere zijn volk uit de hand van de farao verloste. Behalve dan met betrekking tot de satan, wiens macht en rijk Christus [wel met kracht] vernietigd heeft. De christelijke vrijheid is ook niet te danken aan de welwillende toestemming van de vijand, zoals toen Gods volk terugkeerde uit Babel. Maar het is een vrijheid die verkregen wordt door de betaling van een rechtvaardige prijs, niet aan de satan, maar aan God.²⁾

Paulus stelt twee soorten vrijheid vast, van elkaar onderscheiden in gradatie:

1. De vrijheid van onze verlossing, door de betaling van Christus' bloed als de onmetelijke losprijs. Dit betreft onze vrijmaking van de dienstbaarheid aan de zonde, de dood en de wet. Hiervan gewaagt de apostel in Romeinen 6:22²² Maar thans, vrijgemaakt van de zonde en in de dienst van God gekomen, hebt gij tot vrucht uw heiliging en als einde het eeuwige leven.: u bent "vrijgemaakt van de zonde en in de dienst van God gekomen". En in Romeinen 8:2² Want de wet van de Geest des levens heeft u in Christus Jezus vrijgemaakt, van de wet der zonde en des doods.: "De wet van de Geest des levens heeft u in Christus Jezus vrijgemaakt, van de wet der zonde en des doods."
2. De [toekomstige] vrijheid, die ons zal stellen in de volle en volmaakte vrijheid. Dit betreft "de vrijheid van de heerlijkheid der kinderen Gods" (Romeinen 8:21²¹ in hope echter, omdat ook de schepping zelf van de dienstbaarheid aan de vergankelijkheid zal bevrijd worden tot de vrijheid van de heerlijkheid der kinderen Gods.) en "de verlossing van ons lichaam" (Romeinen 8:23²³ En niet alleen zij, maar ook wij zelf, [wij,] die de Geest als eerste gave ontvangen hebben, zuchten bij onszelf in de verwachting van het zoonschap: de verlossing van ons lichaam.).

De eerste soort zouden we een begonnen vrijheid kunnen noemen, en de tweede een voleindigde vrijheid. Want hoewel wij reeds vrij zijn naar de eerste soort vrijheid, worden wij toch nog enigszins door de kracht van de zonde in een zekere dienstbaarheid gehouden, zodat wij nog niet doen wat wij [door het geloof al wel] willen.³⁾ Ook houdt de onderworpenheid aan de vergankelijkheid en de dood ons nog in boeien geketend tot aan de dag van de verlossing,⁴⁾ waarop Christus ons, door Hem verlost, zal vrijspreken. Want wij zijn nu nog slechts in [beginsel en in] hope zalig geworden.⁵⁾ 1 Johannes 3:2² Geliefden, nu zijn wij kinderen Gods en het is nog niet geopenbaard, wat wij zijn zullen; (maar) wij weten, dat, als Hij zal geopenbaard zijn, wij Hem gelijk zullen wezen; want wij zullen Hem zien, gelijk Hij is. zegt wel: "Nu zijn wij kinderen Gods", en dat wil ook zeggen: vrije kinderen,⁶⁾ maar "het is nog niet geopenbaard, wat wij zijn zullen; (maar) wij weten, dat, als Hij zal geopenbaard zijn, wij Hem gelijk zullen wezen".

Hierbij komt ook nog de verlossing of het herstel van de gehele schepping. Niet van de engelen of mensen, maar van de hemelse en [aardse] elementen, die van de dienstbaarheid aan de vergankelijkheid, waaraan ze nu onderworpen zijn, bevrijd zullen worden tot de vrijheid van Gods kinderen,⁷⁾ dat wil zeggen: tot die gelukzalige staat van onvergankelijkheid, die geopenbaard zal worden wanneer Gods kinderen verheerlijkt zullen worden. Want er zullen "nieuwe hemelen en een nieuwe aarde" zijn.⁸⁾

Maar wij zullen in dit hoofdstuk vooral spreken over de eerste soort vrijheid.

Het is een geestelijke vrijheid, waarmee de ware gelovigen door het bloed van Christus zijn vrijgemaakt van:

1. de dienstbaarheid aan de zonde en de tirannie van de duivel.
2. de aanklacht, last en vloek van de wet, de last van Gods toorn, de verdoemenis en de eeuwige dood.
3. de sluier van het hart, dat wil zeggen: de ellendige blindheid en het juk van de duisternis dat door Adams zonde op ons is komen te liggen. Begaafd met de Geest van de aanneming tot kinderen komen wij echter tot vrijheid en verlichting.
4. het juk van de ceremoniële wetten, dat wil zeggen: het moeten onderhouden van middelmatige zaken die betrekking hebben op eten en drinken, [het hechten aan bepaalde] dagen, kleding en dergelijke.
5. alle menselijke overleveringen, opdat wij God met lichaam en ziel vrolijk en vrijwillig dienen in gerechtigheid en heiligheid, al de dagen van ons leven.⁹⁾

1. De werkende hoofdoorzaak is God.¹⁰⁾
2. De verdienende oorzaak is alleen Christus, onze Bevrijder, zoals uitdrukkelijk gezegd wordt in Johannes 8:36³⁶ Wanneer dan de Zoon u vrijgemaakt heeft, zult gij werkelijk vrij zijn.: "Wanneer dan de Zoon u vrijgemaakt heeft, zult gij werkelijk vrij zijn." En in Galaten 5:1¹ Opdat wij waarlijk vrij zouden zijn, heeft Christus ons vrijgemaakt. Houdt dus stand en laat u niet weder een slavenjuk opleggen.: "Opdat wij waarlijk vrij zouden zijn, heeft Christus ons vrijgemaakt." Deze vrijheid heeft Hij ons door zijn dierbaar bloed verworven.¹¹⁾
3. De meewerkende oorzaak is de Heilige Geest, want "waar de Geest des Heren is, is vrijheid" (2 Korintiërs 3:17¹⁷ De Here nu is de Geest; en waar de Geest des Heren is, is vrijheid.). De Geest is ook een onderpand en getuige van deze vrijheid.
4. Verder zijn er twee werktuiglijke oorzaken:
   1. de waarheid van het evangelie, dat deze vrijheid aanbiedt. Zo zegt Jeremia 34:17¹⁷ Daarom zegt de Here aldus: Gij hebt niet naar Mij gehoord om een vrijlating af te kondigen, een ieder voor zijn broeder en een ieder voor zijn naaste. Zie, Ik kondig voor u een vrijlating af, luidt het woord des Heren, aan het zwaard, de pest en de honger, en Ik zal u tot een schrikbeeld maken voor alle koninkrijken der aarde.: "Zie, Ik kondig voor u een vrijlating af". En Johannes 8:32³² en gij zult de waarheid verstaan, en de waarheid zal u vrijmaken.: "En gij zult de waarheid verstaan, en de waarheid zal u vrijmaken."
   2. het geloof, dat deze vrijheid aanneemt. Zo zegt Romeinen 5:2² door wie wij ook de toegang hebben verkregen [in het geloof] tot deze genade, waarin wij staan, en roemen in de hoop op de heerlijkheid Gods. dat wij door Christus "de toegang hebben verkregen in het geloof tot deze genade, waarin wij staan".

Het onderwerp van deze vrijheid [oftewel degenen die vrij zijn], zijn alle gelovigen, of zij nu Griek zijn of Jood, man of vrouw, slaaf of vrije.¹²⁾

Wat de vorm van deze geestelijke vrijheid betreft: zij is niet zichbaar voor de ogen van de mensen, maar verborgen. De zielen van de gelovigen worden besprenkeld en afgewassen door het bloed van de Zoon van God en vernieuwd door de Heilige Geest. Hun gewetens worden door het geloof gereinigd van dode werken om de levende God te dienen.¹³⁾ Daarom gaat deze vrijheid, waar ze ook is, gepaard met gerechtigheid, vrede, een goed geweten en vreugde in de Heilige Geest.¹⁴⁾ Daarom genoot Jozef deze vrijheid zelfs toen hij als een slaaf in de gevangenis zat opgesloten,¹⁵⁾ evenals Daniël, toen hij tussen de leeuwen zat,¹⁶⁾ en Lazarus, ook al was hij vol zweren.¹⁷⁾

1. Uit de bevrijding van de zonde en de dood, die plaatsvindt door de vergeving van de zonde, zodat deze ons niet wordt toegerekend.
2. Uit de doding van het vlees, zodat de zonde niet heerst.
3. Uit de immuniteit voor de tweede dood, zoals Paulus aangeeft in Romeinen 8:1,2¹ Zo is er dan nu geen veroordeling voor hen, die in Christus Jezus zijn. ² Want de wet van de Geest des levens heeft u in Christus Jezus vrijgemaakt, van de wet der zonde en des doods.: "Zo is er dan nu geen veroordeling voor hen, die in Christus Jezus zijn. Want de wet van de Geest des levens heeft u in Christus Jezus", dat wil zeggen: de Geest van Christus heeft u door de genade van de wedergeboorte "vrijgemaakt, van de wet" oftewel de macht en de kracht "der zonde en des doods". Daarom wordt deze vrijheid wel de vrijheid van de gerechtigheid en van het leven genoemd, en van de verlossing en de vergeving der zonden.¹⁸⁾ "De wet van de geest des levens" is de heiligheid van en in Christus, die mij heeft vrijgemaakt van de wet van de zonde en de dood.

We moeten onderscheiden tussen de zonde die overheerst en de zonde die ís overheerst. Want wij zijn verlost en vrijgemaakt van de heerschappij en de overheersing van de inwonende zonde, alsook van de schuld van de zonde. Daarom zegt 1 Johannes 3:6⁶ Een ieder, die in Hem blijft, zondigt niet; een ieder, die zondigt, heeft Hem niet gezien en heeft Hem niet gekend.: "Een ieder, die in Hem blijft, zondigt niet", te weten: met wellust, gehoorzaam, slaafs en zonder strijd. Dat wil zeggen: wie waarlijk deel heeft aan Christus, geeft zich niet over aan de zonde.¹⁹⁾ Daarom zegt 1 Johannes 3:9⁹ Een ieder, die uit God geboren is, doet geen zonde; want het zaad (Gods) blijft in hem en hij kan niet zondigen, want hij is uit God geboren.: "Een ieder, die uit God geboren is, doet geen zonde", dat wil zeggen: hij maakt er zijn werk niet van te zondigen. Ontkend wordt niet dat de zonde in de gelovige is of woont, maar slechts dat zij hem overheerst.²⁰⁾ En over de schuld van de zonde zegt Psalm 32:1,2¹ Van David. Een leerdicht. Welzalig hij, wiens overtreding vergeven, wiens zonde bedekt is; ² welzalig de mens, wie de Here de ongerechtigheid niet toerekent, en in wiens geest geen bedrog is.: "Welzalig hij, wiens overtreding vergeven, wiens zonde bedekt is; welzalig de mens, wie de HERE de ongerechtigheid niet toerekent". Maar over de overheerste zonde staat in Prediker 7:20²⁰ Want niemand op aarde is zo rechtvaardig, dat hij goed doet zonder te zondigen. geschreven: "Niemand op aarde is zo rechtvaardig, dat hij goed doet zonder te zondigen."

Het dient ons:

1. tot vertroosting, dat wij bevrijd zijn van de macht van de zonde om ons van God te vervreemden.
2. tot onderwijzing, opdat wij onze Bevrijder dankbaar zijn, en er met de grootste ijver voor waken dat wij niet opnieuw in de strikken van de zonde verstrikt raken. Want dan is onze "laatste toestand erger dan de eerste" (2 Petrus 2:20²⁰ Want indien zij, aan de bezoedelingen der wereld ontvloden door de erkentenis van de Here en Heiland Jezus Christus, toch weer erin verstrikt raken en erdoor overmeesterd worden, dan is hun laatste toestand erger dan de eerste.), dan wordt het met ons "in het einde erger dan in het begin" (Matteüs 12:45 – “Dan trekt hij heen en neemt zeven andere geesten mede, bozer dan hijzelf; en zij komen binnen en wonen daar. En het wordt met die mens in het einde erger dan in het begin. Alzo zal het ook gaan met dit boze geslacht.”). Daarom concludeert Paulus in Romeinen 6:14¹⁴ Immers, de zonde zal over u geen heerschappij voeren, want gij zijt niet onder de wet, maar onder de genade. dat de zonde ons niet mag overheersen, omdat wij niet zijn onder de wet, die ons zou mogen beschuldigen, en tot zonde tergen, waarom ze ook genoemd wordt "de macht van de zonde",²¹⁾ maar onder de genade, dat is: omdat wij met de Geest van Christus begaafd zijn, door wiens kracht wij de overblijfselen van de zonde moeten kruisigen.²²⁾

De bevrijding van de morele wet. Niet wat betreft de gehoorzaamheid daaraan, maar wat betreft de rechtvaardiging of veroordeling erdoor. Dat wil zeggen: van de [veroordeling door de] last van de [voor ons zondaren] onmogelijke eis van de wet, en van de rechtvaardiging die de wet eist op grond van een volmaakt naleven van de wet.

Vervolgens van de verplichting tot straf, en dus van bezorgdheid en angst voor Gods toorn en de vervloeking, oftewel de eeuwige dood, vanwege het overtreden van de wet. Immers zegt Galaten 3:13¹³ Christus heeft ons vrijgekocht van de vloek der wet door voor ons een vloek te worden; want er staat geschreven: Vervloekt is een ieder, die aan het hout hangt.: "Christus heeft ons vrijgekocht van de vloek der wet door voor ons een vloek te worden", dat wil zeggen: Hij heeft de vervloeking gedragen die ons door de wet was opgelegd, opdat wij die zouden ontvluchten en de zegen van Abraham zouden verkrijgen in Christus Jezus. En opdat wij de belofte van de Geest zouden ontvangen door het geloof. Daarom zegt Paulus in Romeinen 6:14¹⁴ Immers, de zonde zal over u geen heerschappij voeren, want gij zijt niet onder de wet, maar onder de genade.: "gij zijt niet onder de wet", dat wil zeggen: gij zijt niet onder de vloek, noch onder de dwang van de wet; zij is ons niet opgelegd om ons te vervloeken en te dwingen.

1. Omdat het Koninkrijk van Christus niet van deze wereld is.²³⁾
2. Hoewel Hij de eerste dood niet heeft weggenomen, heeft Hij toch de toestand ervan voor de gelovigen veranderd, in die zin dat ze nu een uitroeiing is van de overblijfselen van de zonde, en een deur tot het eeuwige leven. En dat naar de regel van Romeinen 8:28²⁸ Wij weten nu, dat [God] alle dingen doet medewerken ten goede voor hen, die God liefhebben, die volgens zijn voornemen geroepenen zijn.: "dat [God] alle dingen doet medewerken ten goede voor hen, die God liefhebben". Ook David geeft dit te kennen in Psalm 116:15¹⁵ Kostbaar is in de ogen des Heren de dood van zijn gunstgenoten.: "Kostbaar is in de ogen des Heren de dood van zijn gunstgenoten." En Paulus in Filippenzen 1:21²¹ Want het leven is mij Christus en het sterven gewin.: "Het leven is mij Christus en het sterven gewin". En in vers 23²³ Van beide zijden word ik gedrongen: ik verlang heen te gaan en met Christus te zijn, want dit is verreweg het beste.: "Ik verlang heen te gaan en met Christus te zijn". Verder zegt Prediker 7:1¹ Een goede naam is beter dan goede olie en de dag des doods is beter dan de dag van iemands geboorte.: "De dag des doods is beter dan de dag van iemands geboorte." En Cyprianus: "De dood is de poort van het leven, de overwinning in de strijd en de haven van de zee."
3. We moeten onderscheiden tussen de verschillende tijden of bedelingen van het Koninkrijk van Christus; tussen het Koninkrijk van de heerlijkheid [straks] en het Koninkrijk van Gods weldaden [nu]. De ziel van de gelovige wordt in dit leven al wedergeboren, maar het lichaam moet eerst sterven voordat het wedergeboren kan worden. Want de apostel [Paulus] schrijft in 1 Korintiërs 15:36-44³⁶ Dwaas! Wat gij zelf zaait, wordt niet levend, of het moet gestorven zijn, ³⁷ en als gij zaait, zaait gij niet het toekomstige lichaam, maar slechts een korrel, bijvoorbeeld van koren, of van iets anders. ³⁸ Maar God geeft er een lichaam aan, gelijk Hij dat gewild heeft, en wel aan elk zaad zijn eigen lichaam. ³⁹ Alle vlees is niet hetzelfde, maar dat van mensen is anders dan dat van beesten, en het vlees van vogels weer anders dan dat van vissen. ⁴⁰ Er zijn hemelse en aardse lichamen, maar de glans der hemelse is anders dan die der aardse. ⁴¹ De glans der zon is anders dan die der maan en der sterren, want de ene ster verschilt van de andere in glans. ⁴² Zo is het ook met de opstanding der doden. Er wordt gezaaid in vergankelijkheid, en opgewekt in onvergankelijkheid; ⁴³ er wordt gezaaid in oneer, en opgewekt in heerlijkheid; er wordt gezaaid in zwakheid, en opgewekt in kracht. ⁴⁴ Er wordt een natuurlijk lichaam gezaaid, en een geestelijk lichaam opgewekt. Is er een natuurlijk lichaam, dan bestaat er ook een geestelijk lichaam.: "Wat gij zelf zaait, wordt niet levend, of het moet gestorven zijn, en als gij zaait, zaait gij niet het toekomstige lichaam, maar slechts een korrel, bijvoorbeeld van koren, of van iets anders. Maar God geeft er een lichaam aan, gelijk Hij dat gewild heeft, en wel aan elk zaad zijn eigen lichaam. (…) Er wordt gezaaid in vergankelijkheid, en opgewekt in onvergankelijkheid; er wordt gezaaid in oneer, en opgewekt in heerlijkheid; er wordt gezaaid in zwakheid, en opgewekt in kracht. Er wordt een natuurlijk lichaam gezaaid, en een geestelijk lichaam opgewekt", [en geestelijk dan] niet in wezen, maar in hoedanigheid; waar een natuurlijk lichaam alleen leeft door de ziel, wordt het geestelijke lichaam door Gods Geest levend gemaakt samen met de ziel.
4. Vanwege de oefening van het geloof, de hoop, de aanroeping en het liefdebetoon van de gelovigen in hun strijd.
5. Omdat de dood van het lichaam naar het woord van Paulus in 1 Korintiërs 15:26²⁶ De laatste vijand, die onttroond wordt, is de dood. "de laatste vijand" is, die pas door de heerlijke opstanding vernietigd moet worden.

Dat de gelovigen een gerustgesteld geweten hebben en de wet niet meer verafschuwen maar zich daarin verheugen.²⁴⁾ En dat ze erop vertrouwen dat hun gehoorzaamheid, hoe onvolmaakt ook, God als hun Vader behaagt.

De schenking van de Heilige Geest, die de onzichtbare en innerlijke verzegeling is van de voorgaande onderdelen. Want Romeinen 8:15¹⁵ Want gij hebt niet ontvangen een geest van slavernij om opnieuw te vrezen, maar gij hebt ontvangen de Geest van het zoonschap, door welke wij roepen: Abba, Vader. zegt: "Gij hebt niet ontvangen een geest van slavernij om opnieuw te vrezen, maar gij hebt ontvangen de Geest van het zoonschap, door welke wij roepen: Abba, Vader". En vers 16¹⁶ Die Geest getuigt met onze geest, dat wij kinderen Gods zijn.: "Die Geest getuigt met onze geest, dat wij kinderen Gods zijn."
Diezelfde [Geest] neemt de sluier van ons hart weg, de slavernij van de ellendige blindheid en het juk van de duisternis, waaraan wij door de zonde onderworpen zijn. Hij verlicht het hart en bekeert het tot God, en maakt het bekwaam om het licht van het evangelie te aanschouwen, zodat wij uit de slavernij van deze blindheid tot de vrijheid van het licht worden gebracht. Daarom zegt 2 Korintiërs 3:17¹⁷ De Here nu is de Geest; en waar de Geest des Heren is, is vrijheid.: "Waar de Geest des Heren is, is vrijheid", dat wil zeggen: daar is levendmaking of verlichting door de Heilige Geest, door de prediking van het evangelie, waardoor die sluier van onwetendheid, duisternis en zwakheid van onze harten wordt weggenomen, zodat wij het heerlijk aangezicht van Christus kunnen aanschouwen. En ten slotte bewerkt Hij dat wij de wet gehoorzamen, niet gedwongen maar vrijwillig en liefdevol.²⁵⁾

De bevrijding van de Mozaïsche riten, oftewel de ceremoniële wet, en veel meer nog van de menselijke tradities die zijn ingesteld om God [daardoor] te dienen. [Hierbij valt te denken aan:]

1. de offers en sacramenten die God aan het Joodse volk had toevertrouwd. Omdat dit voorafbeeldingen en voorafschaduwingen van de waarheid waren, moesten zij ophouden te bestaan toen de waarheid [ervan in Christus] geopenbaard was. Het zijn dingen die vervuld zijn en het doel bereikt hebben waartoe zij ingesteld waren, zoals de apostel leert in heel zijn brief aan de Hebreeën. Hierover moet de volgende regel worden aangehouden: alle Mozaïsche ceremoniën zijn na de openbaring van Christus in het vlees te niet gedaan. En wel zozeer, dat wie ze [nog altijd] wil onderhouden, afvalt van de vrijheid die wij in Christus hebben.²⁶⁾ Want Galaten 3:25²⁵ Nu echter het geloof gekomen is, zijn wij niet meer onder de tuchtmeester. zegt: "Nu (…) het geloof gekomen is, zijn wij niet meer onder de tuchtmeester."
2. de noodzaak om bepaalde wettische voorschriften aangaande middelmatige zaken in acht te nemen, zoals het verkiezen en eten van bepaald voedsel, de onderhouding van [bepaalde] dagen en dergelijke.²⁷⁾

BasiliusBasilius de Grote (330-379) was één van de drie Cappadocische kerkvaders en als bisschop verbonden aan de stad Caesarea. In theologisch opzicht stond hij aan de zijde van Athanasius en dus tegenover Arius en de zijnen. noemt ze dingen die geoorloofd zijn, waarvan het gebruik in onze macht en goeddunken staat. Gregorius van NazianzeGregorius van Nazianze (329-389) was één van de drie Cappadocische kerkvaders. Hij weerhield zijn vader ervan als bisschop een ariaanse geloofsbelijdenis te ondertekenen, waarna hij zélf tot presbyter gewijd werd en later zijn vader opvolgde als bisschop. omschrijft ze als dingen die in het midden gesteld zijn. Chrysostomus noemt ze in zijn commentaar op Romeinen adiafora, onverschillige dingen.
Middelmatige zaken zijn dingen of handelingen die in zichzelf of naar hun eigen aard goed noch slecht zijn, maar die op basis van de omstandigheden waarin ze gebruikt worden goed of slecht geacht kunnen worden. We kunnen ze ook omschrijven als onverschillige dingen of handelingen die door geen wet of woord van God uitdrukkelijk geboden of verboden worden. Zoals het al dan niet eten van vlees op deze of die dag en het al dan niet dragen van kleding met deze of die vorm of kleur.
Want middelmatige zaken zijn niet die dingen, die uitdrukkelijk door Gods Woord geboden worden of duidelijk met dat Woord in strijd zijn, zoals het bijwonen van de mis, het [aan het avondmaal] laten aangaan van bijgelovigen die in strijd komen met Gods Woord en met de verdienste van Christus, of die vanwege een [aan Gods Woord] toegevoegd waanidee omtrent [eigen] verdienstelijke werken of [eigenwillige] godsdienst goddeloos zijn te noemen.

Nee, hierbij moeten bepaalde voorzichtigheden in acht worden genomen:

1. Ten aanzien van het geloof: wij mogen niets doen of ter hand nemen met een twijfelend geweten, dat een knagend gevoel van onrecht veroorzaakt omdat we niet zeker weten of iets ons geoorloofd is of niet. We moeten uit Gods Woord overtuigd zijn dat iets ons is toegestaan en dus geboden is dan wel verboden, zoals Romeinen 14:5⁵ Deze [immers] stelt de ene dag boven de andere, gene stelt ze alle gelijk. Ieder zij voor zijn eigen besef ten volle overtuigd. aangeeft: "Ieder zij voor zijn eigen besef ten volle overtuigd." En vers 14¹⁴ Ik weet en ben overtuigd in de Here Jezus, dat niets uit zichzelf onrein is; alleen voor hem, die iets onrein acht, is het onrein. zegt "dat niets uit zichzelf onrein is; alleen voor hem, die iets onrein acht, is het onrein." En verderop staat: "Zalig is hij, die zich geen verwijten maakt bij hetgeen hij goed acht. Maar wie twijfelt, wanneer hij eet, is veroordeeld, omdat hij het niet uit geloof doet. En al wat niet uit geloof is, is zonde" (Romeinen 14:22,23²² Houd gij het geloof, dat gij hebt bij uzelf voor het aangezicht Gods. Zalig is hij, die zich geen verwijten maakt bij hetgeen hij goed acht. ²³ Maar wie twijfelt, wanneer hij eet, is veroordeeld, omdat hij het niet uit geloof doet. En al wat niet uit geloof is, is zonde.).
2. Ten aanzien van het gebruik van onverschillige zaken: we moeten drie soorten mensen onderscheiden. Naast mensen die standvastig zijn en onderwezen in de christelijke vrijheid, zijn er immers ook:
   1. zwakken in het geloof, die niet zo geoefend zijn in de leer van het geloof en niet bekend met de christelijke vrijheid. Ten aanzien van hen moeten wij ervoor waken dat wij de zaken waarvan wij uit Gods Woord hebben geleerd dat ze middelmatig zijn, niet gebruiken om onze lusten te bevredigen, noch roekeloos en onbedachtzaam gebruiken, waardoor we tot een struikelblok zouden worden voor de naaste die zwak is in het geloof. Maar wij moeten ons, uit bezorgdheid om hun nog aanwezige onwetendheid en nog niet ver gevorderd zijn in de leerschool van Christus, aanpassen aan hun beperkte bevattingsvermogen, en dat tot de tijd dat zij onderwezen zijn.²⁸⁾ De één is in de kennis van het evangelie toegenomen en weet met 1 Timoteüs 4:4⁴ Want alles wat God geschapen heeft, is goed en niets daarvan is verwerpelijk, als het met dankzegging aanvaard wordt.: "alles wat God geschapen heeft, is goed en niets daarvan is verwerpelijk, als het met dankzegging aanvaard wordt", en met Titus 1:15¹⁵ Alles is rein voor de reinen, maar voor hen, die besmet en onbetrouwbaar zijn, is niets rein. Maar bij hen zijn zowel het denken als het geweten besmet.: "Alles is rein voor de reinen, maar voor hen, die besmet en onbetrouwbaar zijn, is niets rein". Zo iemand gelooft dat men alles mag eten. Maar een ander, die zwak is in het geloof, eet groenten. Laat hij die eet en dus weet van zijn vrijheid, hem die niet eet, niet verachten, dat wil zeggen: laat hij hem niet arrogant minachten. Evenals hij die niet eet, hem die wel eet niet mag veroordelen, dat wil zeggen: niet mag veroordelen wat hij niet begrijpt. "Dan gaat er immers iemand, die zwak is, ten gevolge van uw kennis verloren, een broeder, om wiens wil Christus gestorven is" (1 Korintiërs 8:11¹¹ Dan gaat er immers iemand, die zwak is, ten gevolge van uw kennis verloren, een broeder, om wiens wil Christus gestorven is.). "Daarom, indien wat ik eet, mijn broeder aanstoot geeft, wil ik in eeuwigheid geen vlees meer eten, om mijn broeder geen aanstoot te geven" (1 Korintiërs 8:13¹³ Daarom, indien wat ik eet, mijn broeder aanstoot geeft, wil ik in eeuwigheid geen vlees meer eten, om mijn broeder geen aanstoot te geven.).
   2. koppige mensen. Ten aanzien van hen geldt deze regel: hardnekkige bijgelovigen of zij die onze vrijheid kwaadwillig belagen moeten niet door onze onthouding of misbruik van de vrijheid in hun goddeloze opvatting worden bevestigd. Want aan de zwakken moet men wel wat toegeven, tot opbouw, maar aan de farizeeën, dat wil zeggen: aan hen die arglistig of kwaadwillig op de loer liggen, moet niets worden toegegeven, opdat de christelijke vrijheid ongeschonden bewaard blijft. Daarom zegt Christus in Matteüs 15:14¹⁴ Laat hen gaan, blinden zijn zij, die blinden leiden. Indien een blinde een blinde leidt, zullen zij beiden in een put vallen.: "Laat hen gaan, blinden zijn zij, die blinden leiden." Zo heeft Paulus ook toegelaten dat Timoteüs besneden werd, acht hebbende op de zwakheid van de gelovigen onder de Joden.²⁹⁾ Maar hij wilde niet dat Titus besneden zou worden, omdat hij de christelijke vrijheid moest verdedigen of beschermen tegen de koppigen en de listige belagers.³⁰⁾
3. Onze vrijheid moet niet worden verzuimd of verwaarloosd, maar gebruikt tot opbouw en bevestiging van hen die reeds standvastig zijn en goed onderwezen in het Woord. Zo schrijft Paulus dat hij Petrus zeer ernstig heeft terechtgewezen, omdat die zich uit ontzag voor de Joden die hij niet wilde ergeren, van de heidenen had afgezonderd.³¹⁾ Daarmee bevestigde Petrus de hardnekkigen in hun mening dat de heidenen voor altijd onrein waren.
4. Onwetenden en zwakken moeten wat zij nog niet begrijpen niet lichtgeraakt veroordelen, maar zij moeten de sterkeren hun recht en vrijheid gunnen.³²⁾ Ook mag geen gemeente een andere gemeente veroordelen vanwege een andere naleving van middelmatige zaken, zoals tot grote schade gebeurde in de vroege kerk, met betrekking tot [de datum van] het paasfeest en de onderhouding van bepaalde vastendagen.

Wat de godsdienst betreft, moet men zich uitsluitend richten naar het geschreven Woord van God, en niet naar menselijke tradities. Want God heeft ons de manier bekendgemaakt waarop Hij door ons gekend en gediend wil worden. Daarom is er geen gehoorzaamheid verschuldigd aan bepalingen die betrekking hebben op de leer of het geestelijk niet moet gehoorzamen de instellingen die de leer of de geestelijke regering aangaan, die openlijk of scheefs??? tegen het Woord van God strijden, en ons van Christus afleiden, of de riten en gebruikelijke wijzn om God te dienen, waarvan sommigen zeer leurig???, ijdel, kinds en beuzelachtig zijn, sommige voor zichzelf, of om iets anders zeer bijgelovigs of overgelovigs, en sommige zeer goddeloos, als daar zijn de kramerijen van de missen, de aanroeping van heiligen, de instelling van ongehuwd te leven, het onderscheid der spijzen, het opperste gebied van de roomse paus, het smeden van beelden en kruizen, van de vrije wil, de verdienste, de aflaten, de wezenlijke veranderingen, het oliesel, het vasten in de Vasten, het wijwater, de wijding van de altaren, de beloften van de monniken, de gebeden voor de doden, de fielterij??? van de Dagheyvers???, de dienst van de relikwieën of overblijfselen van heiligen, etc.
Matteüs 16:6⁶ Jezus zeide tot hen: Ziet toe en wacht u voor de zuurdesem der Farizeeën en Sadduceeën.: "Wacht u voor de zuurdesem der Farizeeën". En in 15:9⁹ Tevergeefs eren zij Mij, omdat zij leringen leren, die geboden van mensen zijn.: "Tevergeefs eren zij Mij, omdat zij leringen leren, die geboden van mensen zijn." En Ezechiël 20:18,19¹⁸ Toen zeide Ik tot hun zonen in de woestijn: Wandelt niet naar de inzettingen van uw vaderen, onderhoudt hun verordeningen niet en verontreinigt u niet met hun afgoden. ¹⁹ Ik ben de Here, uw God, wandelt naar mijn inzettingen en onderhoudt naarstig mijn verordeningen.: "Wandelt niet naar de inzettingen van uw vaderen, onderhoudt hun verordeningen niet en verontreinigt u niet met hun afgoden. Ik ben de Here, uw God, wandelt naar mijn inzettingen en onderhoudt naarstig mijn verordeningen." Handelingen 5:29²⁹ Maar Petrus en de apostelen antwoordden en zeiden: Men moet Gode meer gehoorzamen dan de mensen.: "Men moet Gode meer gehoorzamen dan de mensen". Galaten 1:9⁹ Gelijk wij vroeger reeds gezegd hebben, zeg ik thans nog eens: indien iemand u een evangelie predikt, afwijkend van hetgeen gij ontvangen hebt, die zij vervloekt!: "Indien iemand u een evangelie predikt, afwijkend van hetgeen gij ontvangen hebt, die zij vervloekt!"
Maar de wettige ceremoniën, die door de kerkenraad ingesteld zijn, zonder waan van godsdienst en noodzakelijkheid, maar alleen opdat "alles betamelijk en in goede orde" in de gemeente toegaat (1 Korintiërs 14:40⁴⁰ Laat alles betamelijk en in goede orde geschieden.), die moet men onderhouden, niet van zichzelf, maar door de wet van de liefde, zodat degene die ze veracht en moedwillig met ergernis nalaat, voor God schuldig is vanwege de overtreding van de orde en het breken van de band der liefde. Maar buiten het gevaar van ergernis en moedwilligheid zondigt degene die ze nalaat niet.
Bovendien zijn er sommige menselijke instellingen die op zichzelf wel niet goddeloos zijn, maar die toch weinig of niet tot stichting te betekenen hebben, en waarvan het beter was, dat ze ten enenmale niet waren gedaan. In het onderhouden of nalaten van deze moet men acht hebben op de ergernissen.

Geenszins, maar de instellingen en bedieningen van Mozes, die van God bevolen waren, want hierin moet men ze horen, hoe verkeerd ze in hun andere dingen ook waren. Dit geeft ook te kennen de gelijkenis van de stoel, daar ze als leraars van de wet van Mozes op zaten. En die hier beveelt dat men de Farizeeën horen zal, zo ze uit Mozes leren, die vermaant elders zijn discipelen dat de zich zouden wachten van hun zuurdesem.³³⁾ Zo moet ook het woord van Lucas 10:16¹⁶ Wie naar u hoort, hoort naar Mij; en wie u verwerpt, verwerpt Mij; en wie Mij verwerpt, verwerpt Hem, die Mij gezonden heeft. ("Wie naar u hoort, hoort naar Mij") niet getrokken worden tot de wanen die met het evangelie strijden.

Dat het geen goede mening is, die iets bovenmate, tegen Gods Woord, alleen uit menselijk vernuft, in de dienst van God instelt. "Gij zult geenszins doen wat wij hier thans doen: ieder geheel naar eigen goeddunken" (Deuteronomium 12:8⁸ Gij zult geenszins doen wat wij hier thans doen: ieder geheel naar eigen goeddunken.), maar onderhoudt "heel het gebod, dat ik u heden opleg" (Deuteronomium 11:8⁸ Onderhoudt dus heel het gebod, dat ik u heden opleg, opdat gij sterk zijn moogt en het land binnengaan en in bezit nemen, waarheen gij trekt om het als bezit te verwerven.).

Nee, aangezien hij de dienst van God en de geestelijke regel om rechtvaardig te leven, zowel hier als daar, verre verheft boven alle menselijk geboden, maar hij wil slechts dat men de overheid zal gehoorzamen, als ze eerlijke en geoorloofde dingen gebiden, dat is: usque ad aras, tot de dienst Gods toe, omdat God ons deze gehoorzaamheid bevolen heeft, wiens gebod niemand met een goed geweten voor God mag versmaden. Hij onderwerpt dan niet het geweten aan de menselijke wetten, maar aan de ordinantie van God, inzoverre die beveelt de menselijke wetten die met de goddelijke niet strijden te gehoorzamen.

Deze moeten vanwege het gebod en de autoriteit van de insteller worden onderhouden, al worden de mensen door hun onderhouding daarvan voor God niet gerechtvaardigd.
Als mensen daarvan in geval van noodzaak daarvan ontschuldigd en verschoond worden, zodat zij ze niet onderhouden, als iemand door nood zich afhoudt van het gebruik van de sacramenten, zolang er maar geen verachting bijkomt, naar het woord van Bernardus: "Het missen van de sacramenten verdoemt niet, maar het verachten".

1. Dat wij Gods gaven met een gerust geweten gebruiken, daartoe dat ze ons van Hem gegeven zijn, zo nochtans dat wij dit gebruik matigen naar de stichting van onze naasten.
2. Dat wij weten dat ons geweten vrij is van de macht van alle mensen. "Gij zijt gekocht en betaald" (1 Korintiërs 6:20²⁰ Want gij zijt gekocht en betaald. Verheerlijkt dan God met uw lichaam.), dus: "Weest geen slaven van mensen" (1 Korintiërs 7:23²³ Weest geen slaven van mensen.).
3. Dat wij onze broeders, die nog zwak zijn, niet veroordelen, want of iemand "staat of valt, gaat zijn eigen heer aan", en "de Here is bij machte hem vast te doen staan" (Romeinen 14:4⁴ Wie zijt gij, dat gij eens anders knecht oordeelt? Of hij staat of valt, gaat zijn eigen heer aan. Maar hij zal staande blijven, want de Here is bij machte hem vast te doen staan.).
4. Dat wij God en niet de schepselen dienen, met oprechte, dat is geestelijke godsdiensten, en dat wij onszelf noch andere mensen in het kwade iets toegeven.

Deze dingen niet:

1. de lichamelijke dienstbaarheid, die de minderen de meerderen schuldig zijn;
2. de dienstbaarheid van de geest tot God;
3. de dienstbaarheid van het lichaam tot de geest.³⁴⁾.

Maar de volgende dingen wel:

1. de dienstbaarheid van de zonde, de dwaling, de blindheid van de wet, en de menselijke instellingen;
2. de dromen van de Joden van het aardse koninkrijk van de Messias.
3. de leer van de stoïcijnen, die de wijzen van de wereld alleen vrijheid toeschrijven;
4. de strikken van de menselijke wetten en tradities of instellingen, waarmee de gewetens van de mensen bezwaard worden;
5. de dwalingen van degenen die zich beroemen, dat ze door de verkondiging van het Evangelie van alle lichamelijke schulden en plichten bevrijd en verlost zijn, en daarom hun heren, meesters, schuldheren en overheden niet bewijzen wat zij hen schuldig zijn. Zo ook die van de libertijnen, vrijgeesten en wederdopers, die onder het mom van de christelijke vrijheid vrij en geoorloofd zondigen, waarbij zij misbruik maken van de uitspraak van Paulus in Romeinen 7:26²⁶ Derhalve ben ik zelf met mijn verstand dienstbaar aan de wet Gods, maar met mijn vlees aan de wet der zonde.: "Derhalve ben ik zelf met mijn verstand dienstbaar aan de wet Gods, maar met mijn vlees aan de wet der zonde." Want hierom zeggen ze dat ze alleen naar het vlees hoereren, dronken drinken en een onrein leven leiden, maar naar de Geest en het gemoed rein zijn en de wet van God dienen, daar onze vrijheid veeleer daartoe strekt, dat wij der zonden dienstknechten niet langer zijn zullen, want "een ieder, die de zonde doet, is een slaaf der zonde", Johannes 8:34³⁴ Jezus antwoordde hun: Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u, een ieder, die de zonde doet, is een slaaf der zonde., en Paulus zegt in Romeinen 8:13¹³ Want indien gij naar het vlees leeft, zult gij sterven; maar indien gij door de Geest de werkingen des lichaams doodt, zult gij leven.: "Indien gij naar het vlees leeft, zult gij sterven". Paulus spreekt dan van de strijd tegen de zonde, en niet van de vrijwillige en uiterlijke werken, maar van de verdorven, altijd uitpuilende en opzipperende??? genegenheden, die de allerheiligsten ook niet geheel kunnen verwerpen zo lang ze in dit sterfelijk lichaam zijn;
6. die van de chiliasten, die zeggen dat het gebied van de heiligen duizend jaar voor de jongste dag in de wereld duren zal;
7. de dwalingen van de wederdopers, die onder het mom van de geestelijke vrijheid de overheid, het ambt van de overheid en de burgerlijke dienstbaarheid weren en wegnemen, daar het toch niet verhindert vrij te zijn naar de geest en het gemoed, en dienstknecht naar het lichaam. Daarom zegt Paulus in 1 Korintiërs 7:21²¹ Zijt gij als slaaf geroepen, bekommer u daarover niet, maar als gij ook vrij kunt worden, maak er dan te meer gebruik van.: "Zijt gij als slaaf geroepen, bekommer u daarover niet", alsof deze beroeping een christen niet betaamt, en in Efeziërs 6:5⁵ Slaven, weest uw heren naar het vlees gehoorzaam met vreze en beven, in eenvoud uws harten, als aan Christus.: "Slaven, weest uw heren naar het vlees gehoorzaam met vreze en beven, in eenvoud uws harten, als aan Christus."
8. de roekeloosheid van degenen die de middelmatige dingen te onpas of onmatig of zonder onderscheid misbruiken, en geen acht slaan op de zwakken maar hen onbedachtzaam ergeren.³⁵⁾