Verschillen

Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.

--- institutie:46 [09-08-2025 om 10.58 uur] – Cornelis Bregman
+++ institutie:46 [01-09-2025 om 10.22 uur] (huidige) – ds. J.H. Zwart
@@ Regel 129: / Regel 129: @@
 ==== 17. Kan iemand schuldig zijn aan de betekende zaak waaraan hij toch geen deel heeft? ====
-Jazeker, want er is een misbruik van de tekenen en de betekende zaak kan op een smadelijke manier veracht worden. Het is niet anders als degenen die de dienstknechten van Jezus Christus smaden – zij zijn daardoor ook schuldig aan de verachting van de Heere Jezus Christus en ook van Zijn Vader.((*Lucas 10:16))
+Jazeker, want er is een misbruik van de tekenen en de betekende zaak kan op een smadelijke manier veracht worden. Het is niet anders als degenen die de dienstknechten van Jezus Christus smaden – zij zijn daardoor ook schuldig aan de verachting van de Here Jezus Christus en ook van zijn Vader.((*Lucas 10:16))
 ==== 18. Is het geloof afhankelijk van het wezen en de volkomen oprechtheid van de sacramenten? ====
@@ Regel 139: / Regel 139: @@
 Niet door het slaan van enkele kruisjes of het fluisterend mompelen of prevelen van sommige woorden. Het is niet zoals de tovenaars en bezweerders hun spreuken door bepaalde woorden herhalen, zoals bijvoorbeeld om Jupiter Elicium te lokken of de maan uit haar hemelbaan te trekken door de kracht van enkele kenmerkende klanken, woorden of lettergrepen als ze die op een bepaalde manier herhalen en uitspreken.
-Nee, die heiliging en zegen zijn afkomstig van de heilige en goede wil van God Zelf; van Zijn afzondering en verkiezing; van Zijn toe-eigening, daad en gebod; van Zijn verzegeling van het Woord en Zijn belofte. Tot nut van mensen heeft God water, brood en wijn apart gezet en tot een bepaald teken ingesteld dat Hij door Zijn Woord verzegeld en uitgelegd heeft. Hij wil dat wij die voor sacramenten zullen houden en heeft ook gezegd hoe wij die moeten gebruiken.
+Nee, die heiliging en zegen zijn afkomstig van de heilige en goede wil van God zelf; van zijn afzondering en verkiezing; van zijn toe-eigening, daad en gebod; van zijn verzegeling van het Woord en zijn belofte. Tot nut van mensen heeft God water, brood en wijn apart gezet en tot een bepaald teken ingesteld dat Hij door zijn Woord verzegeld en uitgelegd heeft. Hij wil dat wij die voor sacramenten zullen houden en heeft ook gezegd hoe wij die moeten gebruiken.
 Vervolgens worden die heiliging en zegen ook verkregen uit het heilige gebruik van de sacramenten, dat vergezeld gaat met het gebed, de verkondiging van Gods beloften en de dankzegging.
@@ Regel 145: / Regel 145: @@
 ==== 20. Wanneer heeft de heiliging van de tekenen plaatsgevonden? ====
-De Here Jezus heeft dat Zelf eens en voor altijd gedaan toen Hij het sacrament als een voorbeeld instelde tijdens het laatste Avondmaal. Nadat Hij dit zo gedaan had, heeft Hij tot aan het einde van de wereld toe de sacramenten voor de gemeente geheiligd. Het is met deze opdracht als met het woord “Weest vruchtbaar en wordt talrijk” in Genesis 1:28, dat ook voortdurend van kracht is geweest.
+De Here Jezus heeft dat zelf eens en voor altijd gedaan toen Hij het sacrament als een voorbeeld instelde tijdens het laatste Avondmaal. Nadat Hij dit zo gedaan had, heeft Hij tot aan het einde van de wereld toe de sacramenten voor de gemeente geheiligd. Het is met deze opdracht als met het woord “Weest vruchtbaar en wordt talrijk” in Genesis 1:28, dat ook voortdurend van kracht is geweest.
 De kracht ervan wordt nu herhaald door het gebed en het Woord, waardoor de gehele instelling en het gebruik van de uitwendige symbolen helder wordt uitgelegd. Dat gebeurt door mensen, hoewel niet door allen, maar alleen door degenen die daartoe wettig geroepen zijn; dat wil zeggen: door herders en dienaren. Als het niet zo gaat, is er geen sprake van een sacrament, maar van een ontheiliging ervan.
@@ Regel 151: / Regel 151: @@
 ==== 21. Vindt er ook een bepaalde verandering plaats van de tekenen in de sacramenten? ====
-Jazeker, maar niet zozeer wat de natuur of het materiële van de tekenen betreft, want die wordt zoals Theodoretus zegt niet veranderd. Maar wat het doel, het werk, de plaats en het gebruik ervan betreft, is er wel een verandering en daarom zijn de sacramenten in de gemeente ook ingevoerd. Hierdoor namelijk beginnen we de dingen die geheel hemels en goddelijk zijn, te kennen en te begrijpen. Dat gebeurt dan niet vanwege de materiële aard van de sacramentstekenen, maar vanwege de opdracht en het bevel van Gods Zoon. Zo zijn water, brood en wijn afgezonderd van het gewone gebruik, en door het gebod van God tekenen geworden van het lichaam en het bloed van Christus. Dit zijn eigenschappen die deze tekenen beslist niet van zichzelf hebben, want dan zou bijvoorbeeld al het water een teken zijn van Christus’ bloed. Nee, deze eigenschappen van de tekenen zijn er alleen door de instelling van de Heere Zelf. De namen van de tekenen worden wel veranderd, maar niet de materie ervan. Het gaat er namelijk om dat wij méér moeten letten op de betekende zaak dan op de tekenen zelf. Ons verstand moet van de tekenen opstijgen tot Christus. Daarom zegt Theodoretus in zijn //Dialogo Atrepto//: “Christus noemt de zichtbare tekenen Zijn lichaam en bloed, niet omdat Hij de natuur van de tekenen verandert, maar omdat Hij de genade aan de natuur toevoegt.” Deze bij de natuur gevoegde genade houdt in dat de tekenen sacramenten worden, dat wil zeggen: werktuigen van de Heilige Geest om de gemeenschap die wij met Christus hebben in ons te versterken, te onderhouden en te vermeerderen.
+Jazeker, maar niet zozeer wat de natuur of het materiële van de tekenen betreft, want die wordt zoals Theodoretus zegt niet veranderd. Maar wat het doel, het werk, de plaats en het gebruik ervan betreft, is er wel een verandering en daarom zijn de sacramenten in de gemeente ook ingevoerd. Hierdoor namelijk beginnen we de dingen die geheel hemels en goddelijk zijn, te kennen en te begrijpen. Dat gebeurt dan niet vanwege de materiële aard van de sacramentstekenen, maar vanwege de opdracht en het bevel van Gods Zoon. Zo zijn water, brood en wijn afgezonderd van het gewone gebruik, en door het gebod van God tekenen geworden van het lichaam en het bloed van Christus. Dit zijn eigenschappen die deze tekenen beslist niet van zichzelf hebben, want dan zou bijvoorbeeld al het water een teken zijn van Christus’ bloed. Nee, deze eigenschappen van de tekenen zijn er alleen door de instelling van de Here zelf. De namen van de tekenen worden wel veranderd, maar niet de materie ervan. Het gaat er namelijk om dat wij méér moeten letten op de betekende zaak dan op de tekenen zelf. Ons verstand moet van de tekenen opstijgen tot Christus. Daarom zegt Theodoretus in zijn //Dialogo Atrepto//: “Christus noemt de zichtbare tekenen Zijn lichaam en bloed, niet omdat Hij de natuur van de tekenen verandert, maar omdat Hij de genade aan de natuur toevoegt.” Deze bij de natuur gevoegde genade houdt in dat de tekenen sacramenten worden, dat wil zeggen: werktuigen van de Heilige Geest om de gemeenschap die wij met Christus hebben in ons te versterken, te onderhouden en te vermeerderen.
 ==== 22. Blijft die verandering altijd? ====
-Nee, beslist niet, want ze heeft alleen betrekking op het gebruik ervan, in het midden van de gemeente. Die verandering vindt dit niet plaats buiten de handeling oftewel de bediening van de sacramenten. Buiten het gebruik ervan zoals het door Christus is ingesteld, mag het ook beslist geen sacrament genoemd worden.
+Nee, beslist niet, want ze heeft alleen betrekking op het gebruik ervan, in het midden van de gemeente. Die verandering vindt niet plaats buiten de handeling oftewel de bediening van de sacramenten. Buiten het gebruik ervan zoals het door Christus is ingesteld, mag het ook beslist geen sacrament genoemd worden.
 ==== 23. Hoe moet men de sacramentele manier van spreken uitleggen en begrijpen? ====
-Men moet elk Schriftwoord niet altijd heel letterlijk opvatten, maar letten op de zin en mening ervan, waarbij men ook het rechtzinnige geloof en de context van de Bijbelplaats dient te betrekken. Vooral de Schriftplaatsen die betrekking hebben op de sacramenten mag men vanwege het wezen ervan niet naar de letter uitleggen of begrijpen. In een sacrament ziet men namelijk niet alleen maar simpelweg een concreet iets, maar er zijn twee aspecten, namelijk een uiterlijk en zichtbaar teken en de hemelse en onzichtbare zaak die daardoor be-tekend wordt.
+Men moet elk Schriftwoord niet altijd heel letterlijk opvatten, maar letten op de zin en mening ervan, waarbij men ook het rechtzinnige geloof en de context van de Bijbelplaats dient te betrekken. Vooral de Schriftplaatsen die betrekking hebben op de sacramenten, mag men vanwege het wezen ervan niet naar de letter uitleggen of begrijpen. In een sacrament ziet men namelijk niet alleen maar simpelweg een concreet iets, maar er zijn twee aspecten, namelijk een uiterlijk en zichtbaar teken en de hemelse en onzichtbare zaak die daardoor be-tekend wordt.
 ==== 24. Hoeveel soorten van sacramenten zijn er? ====
@@ Regel 169: / Regel 169: @@
 Het eerste was het sacrament van de //onsterfelijkheid// dat vanwege dat einddoel de “boom des levens” werd genoemd. Dat wil niet zeggen dat die boom zelf het leven aanbracht dat Adam al eerder ontvangen had. We moeten dit echter op een sacramentele manier opvatten, omdat deze boom een pand, een teken en herinnering van onsterfelijkheid was voor hen die het vrij stond van zijn vruchten te eten.
-Het andere was het sacrament van de //beproeving//, dat vanwege de afloop en de ervaring sacramenteel gesproken de “boom der kennis (of ervaring) van goed en kwaad” genoemd wordt. De reden daarvoor is dat na het eten van de vrucht de mens zou weten en ervaren welke grote weldaad hij verloren had en in welk groot kwaad hij gevallen was. De mens had namelijk niet van deze boom mogen eten; door niet te eten zou hij voor God bewezen hebben dat hij – waar God hem toe verplicht had – gehoorzaam was geweest. Het is niet zo dat God wilde dat de mens als een beest zonder enig verstand op de aarde zou zijn. Nee, God had hem oordeelsvermogen en verstand gegeven, waardoor hij deugd van ondeugd kon onderscheiden. Maar Hij wilde niet dat de mens zou proberen wijzer te zijn dan bij hem paste of dat hij op zijn eigen verstand zou vertrouwen. God wilde niet dat de mens Zijn gebod van zich zou afschudden en zichzelf tot een scheidsman en rechter van goed en kwaad zou opwerpen.
+Het andere was het sacrament van de //beproeving//, dat vanwege de afloop en de ervaring sacramenteel gesproken de “boom der kennis (of ervaring) van goed en kwaad” genoemd wordt. De reden daarvoor is dat na het eten van de vrucht de mens zou weten en ervaren welke grote weldaad hij verloren had en in welk groot kwaad hij gevallen was. De mens had namelijk niet van deze boom mogen eten; door niet te eten zou hij voor God bewezen hebben dat hij – waar God hem toe verplicht had – gehoorzaam was geweest. Het is niet zo dat God wilde dat de mens als een beest zonder enig verstand op de aarde zou zijn. Nee, God had hem oordeelsvermogen en verstand gegeven, waardoor hij deugd van ondeugd kon onderscheiden. Maar Hij wilde niet dat de mens zou proberen wijzer te zijn dan bij hem paste of dat hij op zijn eigen verstand zou vertrouwen. God wilde niet dat de mens zijn gebod van zich zou afschudden en zichzelf tot een scheidsman en rechter van goed en kwaad zou opwerpen.
 ==== 25. Hoeveel sacramenten zijn er na de val? ====
-Er zijn enkele sacramenten in het Oude en enkele in het Nieuwe Testament. Ze beelden Christus af vóór Zijn komst of ze getuigen van Hem nadat Hij gekomen is.
+Er zijn enkele sacramenten in het Oude en enkele in het Nieuwe Testament. Ze beelden Christus af vóór zijn komst of ze getuigen van Hem nadat Hij gekomen is.
-Van de sacramenten waardoor de toekomende Messias afgebeeld werd, waren er sommige maar tijdelijk, accidenteel en buiten de gewone orde – sacramenten die God maar één keer of voor een bepaalde tijd liet gelden. Maar sommige waren ook van gewone aard en tegelijk bestendig – sacramenten die hun geldingskracht behielden “tot de tijd van het herstel” toe.((*Hebreeën 9:10)) Van dingen wordt namelijk gezegd dat ze “verbeterd” worden als ze regelrecht het doel bereiken waarnaar ze gestuurd worden. Daar wordt overigens wel naar getracht, maar het gaat altijd langs kromme wegen.
+Van de sacramenten waardoor de toekomende Messias afgebeeld werd, waren er sommige maar tijdelijk, accidenteel en buiten de gewone orde – sacramenten die God maar één keer of voor een bepaalde tijd liet gelden. Maar sommige waren ook van gewone aard en tegelijk bestendig – sacramenten die hun geldingskracht behielden “tot de tijd van het herstel” toe.((*Hebreeën 9:10)) Van dingen wordt namelijk gezegd dat ze “verbeterd” worden als ze regelrecht het doel bereiken waarnaar ze gestuurd worden. Daar wordt overigens wel naar gestreefd, maar het gaat altijd langs kromme wegen.
 Er zijn dus tijdelijke sacramenten geweest, zoals de zondvloed,((*Genesis 7:6)) de doorgang door de Schelfzee,((*Exodus 14:22)) het schuilgaan onder de wolkkolom((*Exodus 13:21)) – deze drie zijn als het ware de doop van het Oude Testament geweest. Het hemelse manna((*Exodus 16:14,15)) en het water uit de rotssteen zijn het brood en de geestelijke drank van het Avondmaal geweest. Zie ook 1 Korintiërs 10:1-3: “Want ik stel er prijs op, broeders, dat gij weet, dat onze vaderen allen onder de wolk waren, allen door de zee heengingen, allen zich in Mozes lieten dopen in de wolk en in de zee, allen hetzelfde geestelijke voedsel aten, en allen dezelfde geestelijke drank dronken, want zij dronken uit een geestelijke rots, welke met hen medeging, en die rots was de Christus.”
@@ Regel 183: / Regel 183: @@
 Er zijn dus twee “voorbeelden”, waarvan het eerste de afbeelding is van het laatste en het laatste het “tegenbeeld” van het eerste. Zo mogen ook de sacramenten van het Nieuwe Testament “tegenbeelden” genoemd worden van de sacramenten in het Oude Testament. De doorgang door de Rode Zee en het schuilen onder de wolkkolom – die de kracht van de Geest uitbeeldde – zijn “voorbeelden”, onderpanden en tekenen geweest van de afwassing van de zonde en voorafbeeldingen van de wedergeboorte en de hemelse kracht van de Geest. Maar ten aanzien van ons zijn ze voorbeelden geweest van onze doop en onze doop een “tegenbeeld” van die. Daarom zegt de apostel in 1 Korintiërs 10:2 dat onze vaderen in Mozes gedoopt zijn, in de wolk en in de zee; dat wil zeggen: niet in de naam van Mozes, maar zoals Mozes hen vóór ging.
-En zo zijn het manna uit de hemel en het water uit de rots beelden van het Avondmaal geweest, waarmee het geestelijke voedsel en drank van Christus werd uitgebeeld – het voedsel waarmee de zielen geestelijk worden gevoed tot het eeuwige leven. Ze waren een appèl op de gelovigen om dat voedsel en die drank door het geloof op een geestelijke wijze te genieten. Daarom noemt de apostel in 1 Korintiërs 10:3 het manna het geestelijke voedsel – en daarbij beschouwde hij het als een sacrament. Augustinus zegt daarvan((In zijn commentaar op Psalm 17.)) dat het voedsel is dat op iets geestelijks betrekking heeft, namelijk op Christus Die te zijner tijd geopenbaard zou worden. Hij was toen al heel duidelijk en met kracht aanwezig in de gelovigen die Hem Die komen zou, door het geloof omhelsden. In 1 Korintiërs 10:4 noemt de apostel ook het water dat uit de rots kwam, een geestelijke drank – en dat water volgde de Israëlieten. En sacramenteel gezien noemt hij het Christus Zelf, want hij zegt dat ze uit de geestelijke rots dronken. Hij vervolgt immers met: “En die rots was de Christus”. Zo is ons Avondmaal een “tegenbeeld” van dat manna en dat water uit de rots.
+En zo zijn het manna uit de hemel en het water uit de rots beelden van het Avondmaal geweest, waarmee het geestelijke voedsel en drank van Christus werd uitgebeeld – het voedsel waarmee de zielen geestelijk worden gevoed tot het eeuwige leven. Ze waren een appèl op de gelovigen om dat voedsel en die drank door het geloof op een geestelijke wijze te genieten. Daarom noemt de apostel in 1 Korintiërs 10:3 het manna het geestelijke voedsel – en daarbij beschouwde hij het als een sacrament. Augustinus zegt daarvan((In zijn commentaar op Psalm 17.)) dat het voedsel is dat op iets geestelijks betrekking heeft, namelijk op Christus die te zijner tijd geopenbaard zou worden. Hij was toen al heel duidelijk en met kracht aanwezig in de gelovigen die Hem die komen zou, door het geloof omhelsden. In 1 Korintiërs 10:4 noemt de apostel ook het water dat uit de rots kwam, een geestelijke drank – en dat water volgde de Israëlieten. En sacramenteel gezien noemt hij het Christus zelf, want hij zegt dat ze uit de geestelijke rots dronken. Hij vervolgt immers met: “En die rots was de Christus”. Zo is ons Avondmaal een “tegenbeeld” van dat manna en dat water uit de rots.
 ==== 26. Welke waren de blijvende en gewone sacramenten? ====
-  - Er is een algemeen, altijd durend sacrament – de regenboog – dat alle mensen in het algemeen aangaat, waarin ook de niet-redelijke dieren delen die er zijn omwille en tot nut van mensen. En dus geldt de boog voor alles wat levend is. Het wordt ook een natuurlijk sacrament genoemd, omdat God gewild heeft dat het gehecht zou worden aan een natuurlijk element. De regenboog wordt door natuurlijke oorzaken veroorzaakt, maar God heeft die boog naar Zijn goeddunken en in overeenstemming met de macht die Hij over al het geschapene heeft, door middel van Zijn Woord zo gemarkeerd en als sacrament ingesteld. Zo gaf God de boog aan Noach en al zijn nakomelingen als een teken, een aandenken en een onderpand, waarmee Hij betuigde dat Hij de aarde niet meer door een zondvloed zou verwoesten.((*Genesis 9:9-13)) “Mijn boog stel Ik in de wolken, opdat die tot een teken zij van het verbond tussen Mij en de aarde.” Het is niet zo dat de boog toen tot stand kwam en er vóór de zondvloed niet was. Nee, God heeft er door Zijn woord toen een zinnebeeld van gemaakt dat voor de mensen een teken zou zijn van Zijn genade.
+  - Er is een algemeen, altijd durend sacrament – de regenboog – dat alle mensen in het algemeen aangaat, waarin ook de niet-redelijke dieren delen die er zijn omwille en tot nut van mensen. En dus geldt de boog voor alles wat levend is. Het wordt ook een natuurlijk sacrament genoemd, omdat God gewild heeft dat het gehecht zou worden aan een natuurlijk element. De regenboog wordt door natuurlijke oorzaken veroorzaakt, maar God heeft die boog naar zijn goeddunken en in overeenstemming met de macht die Hij over al het geschapene heeft, door middel van zijn Woord zo gemarkeerd en als sacrament ingesteld. Zo gaf God de boog aan Noach en al zijn nakomelingen als een teken, een aandenken en een onderpand, waarmee Hij betuigde dat Hij de aarde niet meer door een zondvloed zou verwoesten.((*Genesis 9:9-13)) “Mijn boog stel Ik in de wolken, opdat die tot een teken zij van het verbond tussen Mij en de aarde.” Het is niet zo dat de boog toen tot stand kwam en er vóór de zondvloed niet was. Nee, God heeft er door zijn woord toen een zinnebeeld van gemaakt dat voor de mensen een teken zou zijn van zijn genade.
-  - Twee bijzondere sacramenten, die los van de loop der natuur zijn ingesteld, namelijk de //besnijdenis// en het //paaslam//.\\ De //besnijdenis// zien we ingesteld in Genesis 17:10: “Dit is mijn verbond, dat gij zult houden tussen Mij en u en uw nageslacht: dat bij u al wat mannelijk is besneden worde.” Zoals men in vroeger tijd gewoon was een verbond niet alleen op een voor ieder toegankelijk bord te schrijven, maar ook in koper in te griffen of op stenen uit te hakken om er des te beter aan te kunnen blijven denken – zo heeft God gewild dat in Zijn verbond in Abrahams vlees gesneden en zo bewaard zou worden. Het //paaslam//((*Exodus 12:3,21,22)) is het tweede sacrament. Zowel de besnijdenis als het vieren van Pascha werden soms lange tijd nagelaten. Wat het eerste betreft, God liet dat toe en duldde het en Mozes zag het door de vingers. Zo werd de besnijdenis veertig jaar lang niet uitgevoerd, omdat het volk Israël door de woestijn ging.((*Jozua 5:7)) En wat het Pascha betreft, was het de onachtzaamheid van de mensen.((*2 Koningen 23:21)) Toch was dat niet tot schade en nadeel van de gelovigen, want het gemis van de sacramenten, zegt Bernardus, is niet tot verdoemenis, maar wel de verachting ervan.
+  - Twee bijzondere sacramenten, die los van de loop der natuur zijn ingesteld, namelijk de //besnijdenis// en het //paaslam//.\\ De //besnijdenis// zien we ingesteld in Genesis 17:10: “Dit is mijn verbond, dat gij zult houden tussen Mij en u en uw nageslacht: dat bij u al wat mannelijk is besneden worde.” Zoals men in vroeger tijd gewoon was een verbond niet alleen op een voor ieder toegankelijk bord te schrijven, maar ook in koper in te griffen of op stenen uit te hakken om er des te beter aan te kunnen blijven denken – zo heeft God gewild dat in zijn verbond in Abrahams vlees gesneden werd en dat het zo bewaard zou worden. Het //paaslam//((*Exodus 12:3,21,22)) is het tweede sacrament. Zowel de besnijdenis als het vieren van Pascha werden soms lange tijd nagelaten. Wat het eerste betreft, God liet dat toe en duldde het en Mozes zag het door de vingers. Zo werd de besnijdenis veertig jaar lang niet uitgevoerd, omdat het volk Israël door de woestijn ging.((*Jozua 5:7)) En wat het Pascha betreft, was het de onachtzaamheid van de mensen.((*2 Koningen 23:21)) Toch was dat niet tot schade en nadeel van de gelovigen, want het gemis van de sacramenten, zegt Bernardus, is niet tot verdoemenis, maar wel de verachting ervan.
 ==== 27. Waarin verschillen de twee blijvende sacramenten? ====
@@ Regel 198: / Regel 198: @@
 In het Latijn komt het woord //praeputium//, voorhuid, van //preputare//, afsnoeien, afsnijden. De Joden sneden het velletje van de voorhuid weg. Dat is dus de besnijdenis, de afsnijding. Aristoteles noemt het //acroposthian//, dat is het voorste velletje van de voorhuid van het mannelijke lid //postes//. Paulus wijzigt het woord enigszins in //acrobystian//, de voorhuid, het afsluitende velletje.((*Romeinen 2:26)) Daar komt het woord //peritome//, besnijdenis, vandaan dat weer afgeleid is van //peri temnein//, van rondom besnoeien of afsnijden. Deze besnijdenis wordt ook wel de uiterlijke besnijdenis en de besnijdenis naar de letter of ook wel de letterlijke besnijdenis genoemd,((*Romeinen 2:27)) die in de boeken van Mozes naar Gods gebod is voorgeschreven. Deze termen gebruiken we voor zover die buiten haar geestelijke bedoeling omgaan.
-Maar voor zover er hier sprake is van de tweeslag teken en betekende zaak, is het een sacrament van het Oude Testament geweest, dat door God is ingesteld. Door het zichtbare teken, namelijk de uitwendige besnijdenis van de voorhuid, ontvangen de manspersonen die in de gemeenschap van Gods volk en Zijn gemeente Israël worden opgenomen, de betekende zaak. Die zaak houdt het volgende in:
+Maar voor zover er hier sprake is van de tweeslag teken en betekende zaak, is het een sacrament van het Oude Testament geweest, dat door God is ingesteld. Door het zichtbare teken, namelijk de uitwendige besnijdenis van de voorhuid, ontvangen de manspersonen die in de gemeenschap van Gods volk en zijn gemeente Israël worden opgenomen, de betekende zaak. Die zaak houdt het volgende in:
   - In gemeenschap leven met Gods verbond.
   - Aangenomen en verkoren worden tot Gods volk.
   - De inwendige of geestelijke besnijdenis. De Schrift noemt deze besnijdenis de zuivering van het hart door de Geest.((*Deuteronomium 10:16 *Deuteronomium 30:6 *Jeremia 4:4 *Romeinen 2:29)) In metonymische en beeldende zin wordt gesproken over de besnijdenis van de oren, die het gehoor matigt; en van de mond of de lippen, die maat moeten houden in het spreken.((*Exodus 6:11)) Paulus spreekt in dit verband in Kolossenzen 2:11 over “de besnijdenis van Christus”; dit betekent dat Christus ons inwendig besnijdt, en dat is “geen werk van mensenhanden”. Er is dan sprake van een inwendige afsnijding van de verdorven natuur of de besnoeiing van zonden en ongerechtigheden door de rechtvaardiging en de wedergeboorte.
-  - Deze inwendige besnijdenis is ook de inlijving in Christus en de gemeenschap met al Zijn weldaden. Dat is tegelijk de belofte van de Messias, het gezegende Zaad dat uit de nakomelingen van Abraham zou voortkomen. Het is ook de vergeving van de zonden door Zijn bloed en daarmee eveneens het beërven van het eeuwige leven, dat door de belofte van het land Kanaän al wordt te kennen gegeven. En in de gelovigen wordt dat door de besnijdenis als door een zegel verzegeld. Deze besnijdenis was een plechtige verbintenis, waardoor de besnedenen ertoe verbonden werden om de gehele wet te houden en te volbrengen.((*Romeinen 4:11 *Deuteronomium 30:6 *Genesis 17:13)) “Nogmaals betuig ik aan ieder, die zich laat besnijden, dat hij verplicht is de gehele wet na te komen” (Galaten 5:3). De ceremoniële plechtigheid van de besnijdenis en de straf van uitgeroeid te worden wordt de besnedene voor ogen gehouden, wanneer hij ook maar in het minste tegen de wet zondigt.((*Kolossenzen 2:14)) Daarom wordt de besnijdenis bij wijze van beeldspraak “het verbond” genoemd.((*Genesis 17:10 *Handelingen 7:8)) Deze besnijdenis wordt eveneens bij wijze van beeldspraak als de gehele wet gezien.((*Galaten 5:2))
+  - Deze inwendige besnijdenis is ook de inlijving in Christus en de gemeenschap met al zijn weldaden. Dat is tegelijk de belofte van de Messias, het gezegende Zaad dat uit de nakomelingen van Abraham zou voortkomen. Het is ook de vergeving van de zonden door zijn bloed en daarmee eveneens het beërven van het eeuwige leven, dat door de belofte van het land Kanaän al wordt te kennen gegeven. En in de gelovigen wordt dat door de besnijdenis als door een zegel verzegeld. Deze besnijdenis was een plechtige verbintenis, waardoor de besnedenen ertoe verbonden werden om de gehele wet te houden en te volbrengen.((*Romeinen 4:11 *Deuteronomium 30:6 *Genesis 17:13)) “Nogmaals betuig ik aan ieder, die zich laat besnijden, dat hij verplicht is de gehele wet na te komen” (Galaten 5:3). De ceremoniële plechtigheid van de besnijdenis en de straf van uitgeroeid te worden wordt de besnedene voor ogen gehouden, wanneer hij ook maar in het minste tegen de wet zondigt.((*Kolossenzen 2:14)) Daarom wordt de besnijdenis bij wijze van beeldspraak “het verbond” genoemd.((*Genesis 17:10 *Handelingen 7:8)) Deze besnijdenis wordt eveneens bij wijze van beeldspraak als de gehele wet gezien.((*Galaten 5:2))
 ==== 29. Wat waren de oorzaken van de besnijdenis? ====
-  - De //werkende oorzaak// is God; Hij is Degene die de besnijdenis heeft ingesteld. Hij heeft Abraham en zijn geslacht vanuit Zijn verborgen raad en bijzondere genade uitgekozen om het verbond van zaligheid met hem te sluiten en dat door het teken van de besnijdenis te verzegelen.((*Genesis 17:2)) Daardoor is het volk Israël als Gods kudde tot Zijn eigen schaapstal aangenomen. De andere volken bleven vreemd aan het verbond en zijn als wilde en woeste beesten over bergen, door bossen en in woestijnen gaan dwalen tot aan de verkondiging van het evangelie. Toen de tussenmuur die scheiding maakte afgebroken werd, heeft God de heidenen op hetzelfde plan gesteld als de natuurlijke kinderen van Abraham.((*Efeziërs 2:13,14)).\\ De //objecten// aan wie de besnijdenis wordt voltrokken, zijn alle manspersonen, en ook alleen zíj.((*Genesis 17:10,11)) Hoewel de belofte die door de besnijdenis verzegeld werd, zowel voor vrouwen als mannen gold, zonder enig onderscheid, toch heeft God via één geslacht het gehele volk aan zich verbonden, omdat dit teken niet aan vrouwen kon voltrokken worden. Het vrouwelijk geslacht is in het mannelijke geslacht begrepen en dan ook geheiligd. De man is namelijk het hoofd van de vrouw,((*Efeziërs 5:23)) van wie echter wel voortteling afhankelijk is. Maar het verbond van God werd aan de lichamen van de mannen zó verzegeld dat de vrouwen eveneens aan dit teken deel zouden hebben. Sara wordt immers de moeder van de gelovigen genoemd, zoals Abraham de vader van hen is (1 Petrus 3:6). Maar nadat de heidenen door hun geestelijke geboorte ook tot de kinderen van Abraham werden gerekend, is het teken gewijzigd; en een ander teken dat duidelijker is, werd daarvoor in de plaats gesteld. Dat teken wordt bevestigd aan beide geslachten, en wel zonder bloed om daardoor nog beter de weldaad van Christus en de toe-eigening daarvan voor allen nog beter tot uitdrukking te laten komen.
+  - De //werkende oorzaak// is God; Hij is Degene die de besnijdenis heeft ingesteld. Hij heeft Abraham en zijn geslacht vanuit zijn verborgen raad en bijzondere genade uitgekozen om het verbond van zaligheid met hem te sluiten en dat door het teken van de besnijdenis te verzegelen.((*Genesis 17:2)) Daardoor is het volk Israël als Gods kudde tot zijn eigen schaapstal aangenomen. De andere volken bleven vreemd aan het verbond en zijn als wilde en woeste beesten over bergen, door bossen en in woestijnen gaan dwalen tot aan de verkondiging van het evangelie. Toen de tussenmuur die scheiding maakte afgebroken werd, heeft God de heidenen op hetzelfde plan gesteld als de natuurlijke kinderen van Abraham.((*Efeziërs 2:13,14)).\\ De //objecten// aan wie de besnijdenis wordt voltrokken, zijn alle manspersonen, en ook alleen zíj.((*Genesis 17:10,11)) Hoewel de belofte die door de besnijdenis verzegeld werd, zowel voor vrouwen als mannen gold, zonder enig onderscheid, toch heeft God via één geslacht het gehele volk aan zich verbonden, omdat dit teken niet aan vrouwen kon voltrokken worden. Het vrouwelijk geslacht is in het mannelijke geslacht begrepen en dan ook geheiligd. De man is namelijk het hoofd van de vrouw,((*Efeziërs 5:23)) van wie echter wel voortteling afhankelijk is. Maar het verbond van God werd aan de lichamen van de mannen zó verzegeld dat de vrouwen eveneens aan dit teken deel zouden hebben. Sara wordt immers de moeder van de gelovigen genoemd, zoals Abraham de vader van hen is (1 Petrus 3:6). Maar nadat de heidenen door hun geestelijke geboorte ook tot de kinderen van Abraham werden gerekend, is het teken gewijzigd; en een ander teken dat duidelijker is, werd daarvoor in de plaats gesteld. Dat teken wordt bevestigd aan beide geslachten, en wel zonder bloed om daardoor nog beter de weldaad van Christus en de toe-eigening daarvan voor allen nog beter tot uitdrukking te laten komen.
   - De besnijdenis vindt plaats aan het mannelijk lid om daarmee aan te geven dat het menselijk zaad geheel onrein is, en dat er niet iets reins uit het onreine zaad van de mens kan voortkomen. Alles wat door de mens wordt voortgebracht is geheel en al besmet en onrein. Daardoor is de menselijke natuur besmet door de erfzonde, en is het voor haar nodig opnieuw geboren te worden. Daarom ook is Christus uit een maagd geboren en door de Heilige Geest ontvangen, zodat Hij vrij zou zijn van alle zonden; en vervolgens ook om te bewijzen dat de zaligheid uit het gezegende zaad van Abraham zou voortkomen.
-  - Het is Gods wil geweest dat de kinderen besneden zouden worden. Het doel daarvan dat ze eenmaal door het verbond in genade aangenomen en tegelijk met hun gelovige vaders door het teken van het verbond verzegeld zouden worden – samen met de gelovige Abraham deelhebbend aan Gods verbond. De belofte luidt immers: “Ik zal mijn verbond oprichten tussen Mij en u en uw nageslacht in hun geslachten, tot een eeuwig verbond, om u en uw nageslacht tot een God te zijn” (Genesis 17:7). Sommige heidenen werden – als een voorspel van de roeping van alle heidenen – ook in de gemeenschap van Gods volk opgenomen, als ze zich wilden laten besnijden.
+  - Het is Gods wil geweest dat de kinderen besneden zouden worden. Het doel daarvan is dat ze eenmaal door het verbond in genade aangenomen en tegelijk met hun gelovige vaders door het teken van het verbond verzegeld zouden worden – samen met de gelovige Abraham deelhebbend aan Gods verbond. De belofte luidt immers: “Ik zal mijn verbond oprichten tussen Mij en u en uw nageslacht in hun geslachten, tot een eeuwig verbond, om u en uw nageslacht tot een God te zijn” (Genesis 17:7). Sommige heidenen werden – als een voorspel van de roeping van alle heidenen – ook in de gemeenschap van Gods volk opgenomen, als ze zich wilden laten besnijden.
 ==== 30. Maar is zo’n sacrament eigenlijk niet wat lachwekkend? ====
-Nee, beslist niet! Want als iemand het ongerijmd vindt dat het zegel en pand van zo’n bijzondere en heerlijke genade gegeven is aan juist dat deel van het lichaam, dan schaamt zo iemand zich ook beslist aan zijn zaligheid die uit Abrahams lendenen is voortgekomen. “Doch wij prediken een gekruisigde Christus, voor Joden een aanstoot, voor heidenen een dwaasheid”.((*1 Korintiërs 1:23))
+Nee, beslist niet! Want als iemand het ongerijmd vindt dat het zegel en pand van zo’n bijzondere en heerlijke genade gegeven is aan juist dat deel van het lichaam, dan schaamt zo iemand zich zeer zeker ook aan zijn zaligheid die uit Abrahams lendenen is voortgekomen. “Doch wij prediken een gekruisigde Christus, voor Joden een aanstoot, voor heidenen een dwaasheid”.((*1 Korintiërs 1:23))
-Julianus de Afvallige en Celsus hebben er ook de spot mee gedreven dat aan onze eerste voorouders de vrucht van een bepaalde boom verboden was. Naäman uit Aram dacht ook dat het een al te belachelijke zaak zou zijn om zich zevenmaal in de Jordaan te wassen.((*2 Koningen 5:11)) Maar men moet Gods Woord van méér waarde achten dan de gehele wereld, “want het dwaze van God – dat is dus datgene wat onverstandige mensen in hun goddeloosheid dwaas noemen – is wijzer dan de mensen”.((*1 Korintiërs 1:25)) Want hoewel aardse vorsten prachtige en voortreffelijke zegels hebben, toch mankeert er vaak veel aan hun beloften, maar God heeft nooit iemand bedrogen met Zijn eenvoudige en verachte verbondstekenen.
+Julianus de Afvallige en Celsus hebben er ook de spot mee gedreven dat aan onze eerste voorouders de vrucht van een bepaalde boom verboden was. Naäman uit Aram dacht ook dat het een al te belachelijke zaak zou zijn om zich zevenmaal in de Jordaan te wassen.((*2 Koningen 5:11)) Maar men moet Gods Woord van méér waarde achten dan de gehele wereld, “want het dwaze van God – dat is dus datgene wat onverstandige mensen in hun goddeloosheid dwaas noemen – is wijzer dan de mensen”.((*1 Korintiërs 1:25)) Want hoewel aardse vorsten prachtige en voortreffelijke zegels hebben, toch mankeert er vaak veel aan hun beloften, maar God heeft nooit iemand bedrogen met zijn eenvoudige en verachte verbondstekenen.
 ==== 31. Op welke manier wordt de besnijdenis uitgevoerd? ====
@@ Regel 224: / Regel 224: @@
     - Als een jongetje acht dagen oud was, werd het besneden; de besnijdenis moest namelijk op de achtste dag plaatsvinden.((*Genesis 17:12 *Leviticus 12:3 *Lucas 1:59 *Lucas 2:21)) Zo kwam de Here wat tegemoet aan de zwakte van de kinderen en toonde Hij ook de Vaderlijke liefde die Hij voor hen had. Rond de achtste dag zijn de kinderen namelijk wat sterker.
     - Elk kind dat geboren werd, was zeven dagen onrein vanwege het bloed, en het werd dan ook pas op de achtste dag als rein beschouwd.((*Leviticus 12:3))
-    - Het was een sacrament van de achtste dag, de dag waarop Christus tot onze rechtvaardiging is opgestaan, toen Hij, gelijkgemaakt aan ons, in Zijn opstanding de zonde verdoemd had.((Hierover schrijft Cyprianus aan Fidum, Libr. I, Epist. 10.))
+    - Het was een sacrament van de achtste dag, de dag waarop Christus tot onze rechtvaardiging is opgestaan, toen Hij, gelijkgemaakt aan ons, in zijn opstanding de zonde verdoemd had.((Hierover schrijft Cyprianus aan Fidum, Libr. I, Epist. 10.))
     - Met de besnijdenis op deze dag gaf men aan dat men de doding van het vlees in de loop van heel het leven hier op aarde in praktijk moet brengen. Dat leven wordt afgebeeld door zeven dagen – het leven wordt dus voltooid in een omloop van zeven dagen, hoewel niet ten volle, want er volgt nog een achtste dag, ná dit leven.
-    - We mogen niet denken dat degenen die het teken van het verbond niet hebben kunnen krijgen, dan ook geen toegang hebben tot het verbond. Er zijn namelijk ook vele kinderen vóór de bestemde achtste dag zonder besnijdenis gestorven. Daaruit blijkt ook dat deze bepaalde tijd een onderdeel is geweest van de tucht waaronder God het volk in de tijd van het Oude Testament heeft willen houden. In onze tijd is ons meer en groter vrijheid toegestaan voor wat de bediening van de Doop betreft. Wij zijn namelijk niet aan bepaalde dagen gebonden. En ook Abraham, Ismaël en zijn personeel zondigden niet tegen deze verordening om zich op de achtste dag te laten besnijden.((*Genesis 17:24)) Zij waren namelijk al oud [of op een bepaalde leeftijd gekomen]. Die vastgestelde tijd van de achtste dag gold namelijk niet in het algemeen, maar in het bijzonder voor de kinderen.
+    - We mogen niet denken dat degenen die het teken van het verbond niet hebben kunnen krijgen, dan ook geen toegang hebben tot het verbond. Er zijn namelijk ook vele kinderen vóór de bestemde achtste dag zonder besnijdenis gestorven. Daaruit blijkt ook dat deze bepaalde tijd een onderdeel is geweest van de tucht waaronder God het volk in de tijd van het Oude Testament heeft willen houden. In onze tijd is ons meer en groter vrijheid toegestaan voor wat de bediening van de doop betreft. Wij zijn namelijk niet aan bepaalde dagen gebonden. En ook Abraham, Ismaël en zijn personeel zondigden niet tegen deze verordening om zich op de achtste dag te laten besnijden.((*Genesis 17:24)) Zij waren namelijk al oud [of op een bepaalde leeftijd gekomen]. Die vastgestelde tijd van de achtste dag gold namelijk niet in het algemeen, maar in het bijzonder voor de kinderen.
   - Hoewel er geen speciale wet is ten aanzien van hen die de besnijdenis uitvoeren, toch lijkt het uit de besnijdenis van Johannes((*Lucas 1:59-63)) en het huisgezin van Abraham,((*Genesis 17:9-12)) dat ieder gezin zelf de besnijdenis uitvoerde. Zij waren dan niet met slechts weinig personen bij elkaar, maar als een soort kerkelijke vergadering, want ook de buren en vrienden kwamen en waren daarbij aanwezig.
   - De besnijdenis vond plaats in het eigen huis, bij de ouders. Dit ritueel kon immers niet plaatsvinden zonder dat het kind erge pijn had en daarom moest er direct iets op de wond gelegd kunnen worden.
@@ Regel 232: / Regel 232: @@
   - Met de besnijdenis was het geven van de naam verbonden,((*Lucas 1:63)) opdat degenen die besneden waren door het denken aan hun naam vermaand zouden worden om hun plicht te doen.
-De handelwijze van Zippora ten aanzien van de besnijdenis is heel bijzonder en daarvan mag men dan ook geen regel maken om die na te volgen. Zij was als Midianitische de vrouw van Mozes; en ze was niet voldoende onderwezen in de wil van God over de besnijdenis. Ze wilde haar man redden van de dood waarmee de Heere hem bedreigde, omdat hij verzuimd had zijn zoon te besnijden. Onderweg in de herberg werd zij door vrees bevangen, en besneed toen haar zoon.((*Exodus 4:25)) Bovendien volgde zij niet langer haar man, maar zij werd door Mozes naar haar vader gezonden.((*Exodus 18:7))
+De handelwijze van Zippora ten aanzien van de besnijdenis is heel bijzonder en daarvan mag men dan ook geen regel maken om die na te volgen. Zij was als Midianitische de vrouw van Mozes; en ze was niet voldoende onderwezen in de wil van God over de besnijdenis. Ze wilde haar man redden van de dood waarmee de Here hem bedreigde, omdat hij verzuimd had zijn zoon te besnijden. Onderweg in de herberg werd zij door vrees bevangen, en besneed toen haar zoon.((*Exodus 4:25)) Bovendien volgde zij niet langer haar man, maar zij werd door Mozes naar haar vader gezonden.((*Exodus 18:7))
 ==== 32. Wat is het nut en het doel van de besnijdenis? ====
-  - Ze is als het ware het verbond zelf,((*Genesis 17:10)) in de vorm van een teken van het genadeverbond tussen God en Abrahams nakomelingen. Daarmee wil God hun geloof versterken en mogen ze met zekerheid weten dat ze onder de beschutting en bescherming van hun Heere zijn. Ze zijn immers Zijn eigendom [en Hij beschermt hen] tegen al hun vijanden, zoals de belofte luidt: Ik zal u tot een God zijn, en uw nageslacht na u (Genesis 17:7). Dat zijn ze op een heel bijzondere manier, waardoor God hun Zijn Geest van gerechtigheid schenkt en hen doet delen in al Zijn goederen en ten slotte in het eeuwige leven.
+  - Ze is als het ware het verbond zelf,((*Genesis 17:10)) in de vorm van een teken van het genadeverbond tussen God en Abrahams nakomelingen. Daarmee wil God hun geloof versterken en mogen ze met zekerheid weten dat ze onder de beschutting en bescherming van hun Here zijn. Ze zijn immers Zijn eigendom [en Hij beschermt hen] tegen al hun vijanden, zoals de belofte luidt: Ik zal u tot een God zijn, en uw nageslacht na u (Genesis 17:7). Dat zijn ze op een heel bijzondere manier, waardoor God hun zijn Geest van gerechtigheid schenkt en hen doet delen in al zijn goederen en ten slotte in het eeuwige leven.
-  - Hierdoor wordt het volk waaruit de beloofde Verlosser moet geboren worden, door het teken en zegel van de besnijdenis van heidenen en wereldse mensen onderscheiden. Daarom worden in beeldspraak de besneden Joden soms ook wel ‘de besnijdenis’ genoemd;((*Titus 1:10)) en de onbesneden mensen of heidenen ‘de onbesnedenheid’.((*Romeinen 2:26)) En Christus wordt een ‘dienaar van besnedenen’ genoemd,((*Romeinen 15:8)) wat overigens niet wil zeggen dat Hij een dienaar van de wet is geworden, want die heeft Hij door Zijn komst in de wereld tenietgedaan of beter gezegd vervuld. Het betekent wel dat Hij een dienaar van de Joden is geweest, want Hij heeft Zich zolang Hij onder de mensen was, altijd binnen hun grenzen opgehouden. Daar getuigt Hijzelf van in Matteüs 15:24. Het is wel zo dat Hij gewild heeft dat het evangelie te zijner tijd aan de heidenen verkondigd moest worden.((*Johannes 10:21)) Maar de Joden worden voornamelijk van de heidenen en ook onder elkaar onderscheiden door de geestelijke en inwendige besnijdenis. Vanwege deze twee ‘soorten’ besnijdenis, de uitwendige en de inwendige, heeft Paulus twee soorten Joden onderscheiden.((*Romeinen 2:28,29)) Stefanus heeft ten slotte de Joden die in hun zonden en verdorven natuur bleven en daarin ondergingen, ‘onbesnedenen van hart en oren’ genoemd.((*Handelingen 7:51)) Zij konden en wilden het woord van God namelijk niet horen, zoals ook voor ons van nature geldt.
+  - Hierdoor wordt het volk waaruit de beloofde Verlosser moet geboren worden, door het teken en zegel van de besnijdenis van heidenen en wereldse mensen onderscheiden. Daarom worden in beeldspraak de besneden Joden soms ook wel ‘de besnijdenis’ genoemd;((*Titus 1:10)) en de onbesneden mensen of heidenen ‘de onbesnedenheid’.((*Romeinen 2:26)) En Christus wordt een ‘dienaar van besnedenen’ genoemd,((*Romeinen 15:8)) wat overigens niet wil zeggen dat Hij een dienaar van de wet is geworden, want die heeft Hij door zijn komst in de wereld tenietgedaan of beter gezegd vervuld. Het betekent wel dat Hij een dienaar van de Joden is geweest, want Hij heeft Zich zolang Hij onder de mensen was, altijd binnen hun grenzen opgehouden. Daar getuigt Hijzelf van in Matteüs 15:24. Het is wel zo dat Hij gewild heeft dat het evangelie te zijner tijd aan de heidenen verkondigd moest worden.((*Johannes 10:21)) Maar de Joden worden voornamelijk van de heidenen en ook onder elkaar onderscheiden door de geestelijke en inwendige besnijdenis. Vanwege deze twee ‘soorten’ besnijdenis, de uitwendige en de inwendige, heeft Paulus twee soorten Joden onderscheiden.((*Romeinen 2:28,29)) Stefanus heeft ten slotte de Joden die in hun zonden en verdorven natuur bleven en daarin ondergingen, ‘onbesnedenen van hart en oren’ genoemd.((*Handelingen 7:51)) Zij konden en wilden het woord van God namelijk niet horen, zoals ook voor ons van nature geldt.
   - Hierdoor worden de besnedenen vermaand om te doen wat ze verplicht zijn te doen. In de wetenschap dat de beloofde weldaden hun toekomen, moeten zij in het verbond blijven en behoren ze zich te versterken door de Here in tegenspoed en voorspoed aan te roepen en te wijzen op het teken van de goddelijke beloften van het verbond. We zien hiervan een voorbeeld in de geschiedenis van Jonathan en David, toen de laatste tegen Goliath zou strijden.((*1 Samuël 17:25))
   - Door de besnijdenis krijgen zij ook onderwijs over de verdorvenheid van hun natuur, want die kan niet hersteld worden zonder bloedvergieten. Maar tegelijk wordt hun gewezen op het toekomstige en gezegende Zaad[, namelijk Christus].
-  - De besnijdenis is bedoeld om voor de gelovigen een zegel der gerechtigheid en geloof te zijn; de gerechtigheid namelijk die ons door het geloof in Jezus Christus toekomt.((*Romeinen 4:11))
+  - De besnijdenis is bedoeld om voor de gelovigen een zegel van gerechtigheid en geloof te zijn; de gerechtigheid namelijk die ons door het geloof in Jezus Christus toekomt.((*Romeinen 4:11))
   - Dit sacrament wijst de gelovigen op de geestelijke besnijdenis van het hart, van de mond, van de oren, van de ogen en van andere ledematen van het lichaam, want die moet in praktijk gebracht worden. En eveneens worden ze herinnerd aan de belofte en de verplichting van de gelovigen om de wet te houden. Zo is de besnijdenis als het ware een sacrament van boetvaardigheid en van bekering.
-  - Hierdoor worden de gelovigen ook vermaand om voortdurend hun kruis en moeite te dragen en hun kinderen op te dragen aan Hem die Zijn bloed geheel en al aan het kruis heeft vergoten.
+  - Hierdoor worden de gelovigen ook vermaand om voortdurend hun kruis en moeite te dragen en hun kinderen op te dragen aan Hem die zijn bloed geheel en al aan het kruis heeft vergoten.
 ==== 33. Waarom moesten de kinderen worden uitgeroeid die níet op de achtste dag werden besneden? ====
@@ Regel 252: / Regel 252: @@
 ==== 34. Hoe lang heeft de besnijdenis stand gehouden? ====
-De inwendige en geestelijke besnijdenis geldt voor altijd; daarom wordt er ook gesproken over een eeuwig verbond.((*Genesis 17:7,13)) Wat het wezen daarvan betreft, moet dat in Christus altijd standhouden, al kunnen de tekenen anders worden. Maar wat het uitwendig gebruik van deze verborgen besnijdenis betreft, geldt dat op de komst van Christus.
+De inwendige en geestelijke besnijdenis geldt voor altijd; daarom wordt er ook gesproken over een eeuwig verbond.((*Genesis 17:7,13)) Wat het wezen daarvan betreft, moet dat in Christus altijd standhouden, al kunnen de tekenen anders worden. Maar wat het uitwendig gebruik van deze verborgen besnijdenis betreft, geldt dat tot op de komst van Christus.
   - Christus is het einde van de wet,((*Romeinen 10:4)) en daarom moest er toen Christus gekomen was, een einde komen aan de tijd die bepaald werd door de ceremoniën van de wet, zoals die van de tempel((*Psalm 132:14)) en de sabbat((*Exodus 31:16)). Al het ceremoniële bloed is door het bloed van Christus tenietgedaan en afgeschaft. En dat wat door de besnijdenis werd aangeduid als toekomstig, is nu gekomen; dat is namelijk het zaad van de vrouw: Christus die geboren werd uit een maagd.
-  - De werkelijkheid van de besnijdenis is door Hem aan het kruis gerealiseerd, en daardoor is de scheidsmuur gebroken waardoor Israël van de heidenen werd afgezonderd. Dit betekent dat als iemand besneden wordt, hij eigenlijk ontkent dat Christus gekomen is. Daarmee geeft hij aan dat Christus niet nuttig voor hem is. Zie Galaten 5:2: “Zie, ik, Paulus, zeg u: indien gij u laat besnijden, zal Christus u geen nut doen.”
+  - De werkelijkheid van de besnijdenis is door Hem aan het kruis gerealiseerd, en daardoor is de scheidsmuur gebroken waardoor Israël van de heidenen werd afgezonderd. Dit betekent dat als iemand nu besneden wordt, hij eigenlijk ontkent dat Christus gekomen is. Daarmee geeft hij aan dat Christus niet nuttig voor hem is. Zie Galaten 5:2: “Zie, ik, Paulus, zeg u: indien gij u laat besnijden, zal Christus u geen nut doen.”
   - De Here had in Jeremia 31 een nieuw verbond beloofd. Dat was wel geen nieuw verbond wat het wezen en het doel ervan betreft, want Christus is het wezen en het doel van beide verbonden. Maar in dit nieuwe verbond zijn er wel nieuwe tekenen. De Joden zeggen daarvan dat iets wat eenmaal goed gedaan is, beslist niet behoort veranderd te worden. Dat is echter niet waar, want Augustinus zegt: ‘Als de situatie van de tijd verandert, vereist de zaak zelf ook vaak verandering van wat tevoren gebeurd is.’
-  - Het woord //iholem//, eeuwig, betekent niet altijd een tijd zonder einde, maar het kan een bepaalde lange tijdsduur aangeven, of een tijd die ervoor bestemd is een poos te zullen duren. Daarom hebben de apostelen het goed gevonden – en zo hebben ze dat ook vastgelegd – dat aan de heidenen de besnijdenis niet mag worden opgelegd.((*Handelingen 15:27-29)) Paulus plaatst ook de doop nadrukkelijk in de plaats van de besnijdenis.((*Kolossenzen 2:8-12)) Dat hij toch Timoteüs besneden heeft, heeft als oorzaak dat de nood dit eiste. Hij heeft er dus aan toegegeven om vrede te houden en de loop van het Evangelie des te meer te bevorderen, totdat de vrijheid die ons door Christus geschonken is, des te beter bekend zou worden.((*Handelingen 16:3))
+  - Het woord //olaam//, eeuwig, betekent niet altijd een tijd zonder einde, maar het kan een bepaalde lange tijdsduur aangeven, of een tijd die ervoor bestemd is een poos te zullen duren. Daarom hebben de apostelen het goed gevonden – en zo hebben ze dat ook vastgelegd – dat aan de heidenen de besnijdenis niet mag worden opgelegd.((*Handelingen 15:27-29)) Paulus plaatst ook de doop nadrukkelijk in de plaats van de besnijdenis.((*Kolossenzen 2:8-12)) Dat hij toch Timoteüs besneden heeft, heeft als oorzaak dat de nood dit eiste. Hij heeft er dus aan toegegeven om vrede te houden en de loop van het Evangelie des te meer te bevorderen, totdat de vrijheid die ons door Christus geschonken is, des te beter bekend zou worden.((*Handelingen 16:3))
-==== 35. Christus is zonder zonde ontvangen en geboren, en in Hem is ook het verbond van de toekomende geslachten vervuld. Hij is eveneens gekomen om de besnijdenis af te schaffen en besnijdt Zelf ook het hart van andere mensen. Waarom moest Hij dan toch besneden worden? ====
+==== 35. Christus is zonder zonde ontvangen en geboren, en in Hem is ook het verbond van de toekomende geslachten vervuld. Hij is eveneens gekomen om de besnijdenis af te schaffen en besnijdt zelf ook het hart van andere mensen. Waarom moest Hij dan toch besneden worden? ====
-  - Christus wilde betuigen dat Hij een waar mens was, uit het geslacht van Abraham. Hij is onze Broeder, en zo is Hij ook onze metgezel in één en hetzelfde verbond. Dat is de reden waarom Hij ook het teken van dat nieuwe verbond[, de doop,] heeft willen ontvangen om daarmee aan te geven dat Hij een zaligmaker is van beide verbonden of testamenten.
+  - Christus wilde betuigen dat Hij een waar mens was, uit het geslacht van Abraham. Hij is onze Broeder, en zo is Hij ook onze metgezel in één en hetzelfde verbond. Dat is de reden waarom Hij ook [de doop,] het teken van dat nieuwe verbond heeft willen ontvangen om daarmee aan te geven dat Hij een zaligmaker is van beide verbonden of testamenten.
   - Hij wilde aan de wet onderworpen zijn, opdat wij door Hem van de vloek van de wet zouden worden verlost.((*Galaten 4:4))
-  - Hij wilde de besnijdenis van de vaderen aan Zijn eigen vlees verzegelen en heiligen, zoals ook onze doop door Zijn doop bekrachtigd wordt.
+  - Hij wilde de besnijdenis van de vaderen aan zijn eigen vlees verzegelen en heiligen, zoals ook onze doop door zijn doop bekrachtigd wordt.
   - Hij wilde hiermee ons de tucht van de wet en het gebruik van de sacramenten aanprijzen.
-  - De werkelijke betekenis van de besnijdenis, namelijk het verlies van de oude menselijke natuur, is in de geboorte van Christus niet volkomen vervuld, maar wel in Zijn lijden, sterven en opstanding. Daarom hebben wij niet meer te maken met de vleselijke besnijdenis. Zoals wij immers gestorven zijn door Zijn dood en opgestaan door Zijn opstanding, zo zijn wij ook in Hem ‘met een besnijdenis, die geen werk van mensenhanden is, besneden door het afleggen van het lichaam des vlezes, in de besnijdenis van Christus’ (Kolossenzen 2:11).
+  - De werkelijke betekenis van de besnijdenis, namelijk het verlies van de oude menselijke natuur, is in de geboorte van Christus niet volkomen vervuld, maar wel in zijn lijden, sterven en opstanding. Daarom hebben wij niet meer te maken met de vleselijke besnijdenis. Zoals wij immers gestorven zijn door zijn dood en opgestaan door zijn opstanding, zo zijn wij ook in Hem ‘met een besnijdenis, die geen werk van mensenhanden is, besneden door het afleggen van het lichaam des vlezes, in de besnijdenis van Christus’ (Kolossenzen 2:11).
 ==== 36. Wat betekent het woord “pascha”? ====
@@ Regel 273: / Regel 273: @@
   - De voorbijgang, niet zozeer van mensen zoals velen denken maar vooral van de Engel van God, die de eerstgeborenen van de Egyptenaren doodsloeg maar de huizen van de Israëlieten voorbijging zonder iets kwaads te doen; die huizen droegen namelijk naar Gods bevel een teken met het bloed van het lam.((*Exodus 12:12))
   - Door beeldend taalgebruik is het het jaarlijks terugkerende plechtige feest van Pascha en de tijd van het jaar dat die voorbijgang van de engel plaatsvond. De Here had bevel gegeven om deze grote weldaad waardoor de Israëlieten ongeschonden bleven, blijvend te laten gedenken; en zo was het ook een voorbeeld van de weldaad die in Christus zou plaatsvinden.((*Exodus 12:14 *Leviticus 23:14,15))
-  - Door beeldend taalgebruik waardoor de naam van de zaak zelf aan het teken wordt toegeschreven. Denk aan het lam dat op het feest in alle huizen van de Israëlieten geslacht en gegeten werd. Daardoor moesten ze denken aan de voorbijgang van de Engel die de Egyptenaren sloeg en Zijn uitverkorenen spaarde en beschermde. En zo wijst het ook op de uittocht en de verlossing van het volk uit de slavernij in Egypte.((*Exodus 12:11 *Lucas 22:7,8)) Op geestelijke wijze werd zo ook het Lam afgebeeld dat de zonden van de wereld wegdraagt en door Zijn dood de Vader ten behoeve van ons verzoent.((*Johannes 1:2)) Jesaja spreekt daar ook van in hoofdstuk 53:7: “Als een lam dat ter slachting geleid wordt, en als een schaap dat stom is voor zijn scheerders, zo deed hij zijn mond niet open.”
+  - Door beeldend taalgebruik waardoor de naam van de zaak zelf aan het teken wordt toegeschreven. Denk aan het lam dat op het feest in alle huizen van de Israëlieten geslacht en gegeten werd. Daardoor moesten ze denken aan de voorbijgang van de Engel die de Egyptenaren sloeg en zijn uitverkorenen spaarde en beschermde. En zo wijst het ook op de uittocht en de verlossing van het volk uit de slavernij in Egypte.((*Exodus 12:11 *Lucas 22:7,8)) Op geestelijke wijze werd zo ook het Lam afgebeeld dat de zonden van de wereld wegdraagt en door zijn dood de Vader ten behoeve van ons verzoent.((*Johannes 1:2)) Jesaja spreekt daar ook van in hoofdstuk ~Jesaja 53:7: “Als een lam dat ter slachting geleid wordt, en als een schaap dat stom is voor zijn scheerders, zo deed hij zijn mond niet open.”
-  - Door beeldend taalgebruik wordt de naam van het teken aan de betekende zaak gegeven; en zo wordt Christus Zelf het Pascha genoemd, want Hij is de waarheid die met het teken, de schaduw ervan overeenkomt. Zie 1 Korintiërs 5:7: “Ons Pascha is voor ons geslacht, namelijk Christus.” Dit komt overeen met punt 3 hierboven, dus de derde betekenis van de naam “pascha”.
+  - Door beeldend taalgebruik wordt de naam van het teken aan de betekende zaak gegeven; en zo wordt Christus zelf het Pascha genoemd, want Hij is de waarheid die met het teken, de schaduw ervan overeenkomt. Zie 1 Korintiërs 5:7: “Ons Pascha is voor ons geslacht, namelijk Christus.” Dit komt overeen met punt 3 hierboven, dus de derde betekenis van de naam “pascha”.
 ==== 37. Wat is het Pascha of het Paaslam? ====
@@ Regel 282: / Regel 282: @@
   - De bewaring voor de dood door de engel van het verderf.
   - De lichamelijke verlossing uit de zware slavernij in Egypte, het gesteld worden in de vrijheid, de ondergang van hun vijanden en tegelijk de toekomende geestelijke verlossing van de zonde, de dood en de macht van satan door het bloed van Christus.
-  - Hiermee werd ook op het eten van de komende Christus gewezen, wat aangeeft dat er een voortdurende en geestelijke vereniging met Hem zou zijn. Daarmee werd de levendmaking en voeding door Christus te kennen gegeven en in herinnering gebracht; en voor hen die het lam in geloof aten, werd dit verzegeld. Aan de andere kant werd hierdoor ook getuigd dat zij dankbaar moesten zijn tegenover God Die hen verlost had. De gelovigen toonden hier mee dat zij aan Zijn macht en heerschappij onderworpen waren. Zie 1 Korintiërs 10:3,4: “Zij [aten] allen hetzelfde geestelijke voedsel, en [dronken] allen dezelfde geestelijke drank”.
+  - Hiermee werd ook op het eten van de komende Christus gewezen, wat aangeeft dat er een voortdurende en geestelijke vereniging met Hem zou zijn. Daarmee werd de levendmaking en voeding door Christus te kennen gegeven en in herinnering gebracht; en voor hen die het lam in geloof aten, werd dit verzegeld. Aan de andere kant werd hierdoor ook getuigd dat zij dankbaar moesten zijn tegenover God die hen verlost had. De gelovigen toonden hiermee dat zij aan zijn macht en heerschappij onderworpen waren. Zie 1 Korintiërs 10:3,4: “Zij [aten] allen hetzelfde geestelijke voedsel, en [dronken] allen dezelfde geestelijke drank”.
 ==== 38. Op welke manier werd het Pascha bediend? ====
@@ Regel 290: / Regel 290: @@
   - Het werd gehouden op de tiende dag van de maand Nisan, die ook wel Abib genoemd wordt((*Exodus 13:4)) – dat is een strohalm met een aar, want de gerst had in dat land omstreeks die tijd al aren – of in de maand van de nieuwe vruchten. Dat was een teken van vernieuwing in een tijd dat gewoonlijk alle dingen weer tot nieuw leven kwamen en bomen en struiken weer blad en knoppen kregen. In het Grieks spreken we van //xanticos//, de lentemaand((Bucanus spreekt over Rosmaent, een naam die in het WNT niet voorkomt; daarom is hier voor ‘lentemaand’ gekozen.)), die voor een deel overeenkomt met onze maand maart en voor een deel met de maand april. Bij de Joden was dit de eerste maand van het heilige, ‘kerkelijke’ of ‘wettische’ jaar; dus van de cyclus van de jaarlijkse godsdienstige feesten. Dat jaar begon als de dag en de nacht in de lente even lang waren. Wat het jubeljaar betreft – het jaar van de rust als het land braak moest blijven liggen – en het burgerlijke jaar met al zijn gewone handelingen – dat begon in de maand september, dus vanaf de zevende maand, die de Chaldeeën //tifti// noemden. Dat was dus vanaf de tijd dat dag en nacht in de herfst even lang duurden. Velen zijn van mening dat omstreeks die tijd de wereld is geschapen, omdat de aarde direct na de schepping rijpe vruchten gedragen heeft, zodat ze ook direct in een volgroeide situatie waren. De Joden beginnen iedere maand ook te berekenen vanaf de tijd dat er nieuwe maan is. Ze noemen het een ‘maand’ als de maan haar loop eenmaal rondom het firmament is gegaan.\\ Welnu, op de tiende dag van die lentemaand moest de vader van elk huisgezin van de kudde een lam afzonderen, of in plaats van een lam een geit. Aan dat dier mocht niets mankeren; het moest een jaar oud zijn, maar niet ouder, eventueel wel iets jonger. Op de veertiende dag moest het “tussen de twee avonden” geslacht worden. Die tijd begon op het negende uur, als men het avondoffer begon te offeren, en duurde tot in de nacht. De eerste avond was die van de vallende dag, vanaf het negende uur; de tweede was die van de aanstaande nacht vanaf het twaalfde uur van de dag, dus het laatste gedeelte ervan. Dat geslachte lam moest in zijn geheel, dus met kop, poten, beenderen en ingewanden in het vuur gebraden worden.
   - Het hele gezin moest met dankbaarheid van dat lam eten. Als het hele lam voor het gezin teveel was, moest men er ook de buren bijhalen. Vanwege het haastige vertrek uit Egypte moesten ze het eten met ongedesemd of ongezuurd brood. En daar moesten ze bittere kruiden aan toevoegen, zodat ze herinnerd werden aan hun vroegere toestand en hun bittere slavernij in Egypte.
-  - De Israëlieten moesten een bundel hysop dopen in het bloed dat ze in een schaal hadden opgevangen, en daarmee moesten ze de bovendorpel en de beide zijposten van ieder huis bestrijken. Als de Heere bij het slaan van de Egyptenaren het bloed zag, zou Hij daardoor aan hun deur en huis voorbijgaan en niet toestaan dat de verderfengel in het huis ging om hen te doden. Ze moesten het ook met hun reismantel aan, met geschoeide voeten en met de staf in hun hand in grote haast eten, als mensen die klaar stonden en erop voorbereid waren om op reis te gaan. En als er iets van overschoot, moesten ze het in het vuur verbranden. Ze mochten tot de morgen toe de deur van hun huis niet uit om zich niet te vermengen met de Egyptenaren, maar ze moesten zich stilhouden en in veiligheid achter het bloed schuilen.((*Exodus 12:2 e.v. *Leviticus 23:5 *Numeri 9:2))\\ Deze ceremonie van het bestrijken van de bovendorpel en de zijposten, het staande en met haast eten van het lam met de reismantel aan, het geschoeid en reisvaardig zijn, en het niet mogen verlaten van het huis vóór de morgen aanbrak – dat alles was een speciaal gebod geweest voor die ene nacht, toen het volk uit Egypte vertrok en men dat land in haast moest verlaten. Dat moeten we wel weten! Dit gold alleen voor de viering van het Pascha in Egypte. Daarom wordt er over deze ceremonie niet opnieuw gesproken bij de instelling van het jaarlijks te vieren Pascha.((*Exodus 12:14 e.v.))\\ Het staat dus vast dat Christus niets tegen de Wet heeft gedaan toen Hij bij het eten van het paaslam aan de tafel aanlag, en na die maaltijd naar de olijven-hof is gegaan, zoals de evangelisten vertellen. We moeten er ook de aandacht op vestigen dat het paaslam na de verovering van het land Kanaän niet door ieder in zijn eigen huis geslacht werd, zoals dat in Egypte gebeurde. Dat slachten gebeurde nu door de levieten in de tempel, vlak vóór de ark.((*2 Kronieken 35:11)) Het lam werd echter wel door ieder met een aantal personen in zijn eigen huis tijdens de maaltijd gegeten.
+  - De Israëlieten moesten een bundel hysop dopen in het bloed dat ze in een schaal hadden opgevangen, en daarmee moesten ze de bovendorpel en de beide zijposten van ieder huis bestrijken. Als de Here bij het slaan van de Egyptenaren het bloed zag, zou Hij daardoor aan hun deur en huis voorbijgaan en niet toestaan dat de verderfengel in het huis ging om hen te doden. Ze moesten het ook met hun reismantel aan, met geschoeide voeten en met de staf in hun hand in grote haast eten, als mensen die klaar stonden en erop voorbereid waren om op reis te gaan. En als er iets van overschoot, moesten ze het in het vuur verbranden. Ze mochten tot de morgen toe de deur van hun huis niet uit om zich niet te vermengen met de Egyptenaren, maar ze moesten zich stilhouden en in veiligheid achter het bloed schuilen.((*Exodus 12:2 e.v. *Leviticus 23:5 *Numeri 9:2))\\ Deze ceremonie van het bestrijken van de bovendorpel en de zijposten, het staande en met haast eten van het lam met de reismantel aan, het geschoeid en reisvaardig zijn, en het niet mogen verlaten van het huis vóór de morgen aanbrak – dat alles was een speciaal gebod geweest voor die ene nacht, toen het volk uit Egypte vertrok en men dat land in haast moest verlaten. Dat moeten we wel weten! Dit gold alleen voor de viering van het Pascha in Egypte. Daarom wordt er over deze ceremonie niet opnieuw gesproken bij de instelling van het jaarlijks te vieren Pascha.((*Exodus 12:14 e.v.))\\ Het staat dus vast dat Christus niets tegen de Wet heeft gedaan toen Hij bij het eten van het paaslam aan de tafel aanlag, en na die maaltijd naar de olijvenhof is gegaan, zoals de evangelisten vertellen. We moeten er ook de aandacht op vestigen dat het paaslam na de verovering van het land Kanaän niet door ieder in zijn eigen huis geslacht werd, zoals dat in Egypte gebeurde. Dat slachten gebeurde nu door de levieten in de tempel, vlak vóór de ark.((*2 Kronieken 35:11)) Het lam werd echter wel door ieder met een aantal personen in zijn eigen huis tijdens de maaltijd gegeten.
 ==== 39. Waarvoor dienen al de dingen die over het paaslam gezegd zijn? ====
@@ Regel 297: / Regel 297: @@
   - Als profetie en voorbeeld voor wat in de toekomst zou gebeuren, namelijk dat Christus op de bestemde tijd – door Paulus de volheid des tijds genoemd((*Galaten 4:4)) – naar de wereld zou worden gezonden.
     - God eiste een lam dat zonder gebrek en zonder enige smet was. Het werd afgezonderd van de rest van de kudde, om hierdoor al te weten dat er om God te verzoenen een kostbaarder verzoeningsoffer nodig was dan men in het hele menselijke geslacht kon vinden. Het moest een onschuldig lam zijn om daardoor uit te beelden hoe onschuldig hét Lam was. Hij was afgezonderd van de zondaren en aan de Vader gehoorzaam, en daardoor vervulde Hij de wet op een volkomen manier. Hij was getooid in hemelse zuiverheid en daarom werd Hij door de Heilige Geest in de maagd [Maria] ontvangen om de zonden van de mensen weg te nemen.
-    - Het moest een mannetjeslam zijn, om daarmee aan te geven dat het Lam machtig en sterk zou worden. Het Lam werd in de Persoon Jezus begiftigd met mannelijke kracht om de zonden van de wereld weg te nemen, het rijk van de zonden uit te roeien en ons te verlossen van de dienstbaarheid aan de zonde en de duivel. Zo klonk het al in de tekst van Jesaja 53:12: “met machtigen zal hij de buit verdelen”; en ook in Psalm 68:19: “U bent opgevaren naar omhoog, U hebt gevangenen weggevoerd, U hebt gaven genomen om uit te delen onder de mensen” (HSV).((*Psalm 2:9)) Het moest echter ook een eenjarig lam zijn, dus nog teer en zwak. Naar Zijn menselijke natuur was het Lam vertrouwd met ziekte,((*Jesaja 53:3)) want Hij moest zijn als “een die in alle dingen op gelijke wijze als wij is verzocht geweest, doch zonder te zondigen” (Hebreeën 4:15).
+    - Het moest een mannetjeslam zijn, om daarmee aan te geven dat het Lam machtig en sterk zou worden. Het Lam werd in de Persoon Jezus begiftigd met mannelijke kracht om de zonden van de wereld weg te nemen, het rijk van de zonden uit te roeien en ons te verlossen van de dienstbaarheid aan de zonde en de duivel. Zo klonk het al in de tekst van Jesaja 53:12: “met machtigen zal hij de buit verdelen”; en ook in Psalm 68:19: “U bent opgevaren naar omhoog, U hebt gevangenen weggevoerd, U hebt gaven genomen om uit te delen onder de mensen” (HSV).((*Psalm 2:9)) Het moest echter ook een eenjarig lam zijn, dus nog teer en zwak. Naar zijn menselijke natuur was het Lam vertrouwd met ziekte,((*Jesaja 53:3)) want Hij moest zijn als “een die in alle dingen op gelijke wijze als wij is verzocht geweest, doch zonder te zondigen” (Hebreeën 4:15).
-    - God wilde dat het lam vier dagen lang verzorgd zou worden, namelijk vanaf de tiende dag van de eerste maand tot het einde van de veertiende dag. Daarmee werd aangegeven dat Christus niet direct na Zijn geboorte gedood zou worden, maar dat Hij een tijdlang – een tijd die door de Vader was bepaald – het Evangelie in het openbaar zou verkondigen en bevestigen.
+    - God wilde dat het lam vier dagen lang verzorgd zou worden, namelijk vanaf de tiende dag van de eerste maand tot het einde van de veertiende dag. Daarmee werd aangegeven dat Christus niet direct na zijn geboorte gedood zou worden, maar dat Hij een tijdlang – een tijd die door de Vader was bepaald – het Evangelie in het openbaar zou verkondigen en bevestigen.
     - Het moest “tussen de avonden”, dus in de schemering, geslacht worden om daarmee uit te beelden dat dit Lam ten slotte in de avond van de dagen, dus in de volheid van de tijd((*Galaten 4:4)) of in de jongste tijd, voor de mensen – dus voor al degenen die in het boek des levens geschreven staan – door heel de menigte zou gedood worden.
     - De deurposten moesten met het bloed van het lam besprengd worden. Daarmee moest men aangeven dat al de harten van de gelovigen besprengd, gedoopt, getekend, gezuiverd en geheiligd moesten worden door het geloof dat op de verdiensten van het Lam steunt. De besprenging moest gebeuren met een bundeltje hysop, dat wil zeggen: door de zuiverende kracht van de Heilige Geest. Daarvan wordt gesproken in Psalm 51:9: “Ontzondig mij met hysop, dan ben ik rein.” En in 1 Petrus 1:2 lezen we: “In heiliging door de Geest, tot gehoorzaamheid en besprenging met het bloed van Jezus Christus”, terwijl de apostel in vers 19 zegt: [“Gij zijt vrijgekocht] met het kostbare bloed van Christus, als van een onberispelijk en vlekkeloos lam.” Bovendien wordt de duivel, de verderver, door het bloed van Christus uit onze hart geweerd, als de posten ervan met het bloed besprengd zijn. Dan worden wij bewaard voor Gods toorn en worden alle dingen “door het bloed zijns kruises” verzoend, “hetzij wat op de aarde. hetzij wat in de hemelen is” (Kolossenzen 1:20).
@@ Regel 308: / Regel 308: @@
     - Het lam moest gegeten worden door mensen die bleven staan en haast hadden. Dat wil zeggen: door mensen die op de weg van dit sterfelijke leven niet ergens vermoeid gaan zitten en niet treuzelen in het geestelijke Egypte of Babel. Nee, zij moeten het rijk van de satan met haast verlaten en – zoals vrome reizigers dat horen te doen – zich al zuchtend en zwoegend weghaasten uit het jammerdal van dit leven naar het hemelse vaderland om daar het burgerschap te ontvangen.
     - Het lam moest ook binnenshuis gegeten worden. Dat wil zeggen dat men de geestelijke gemeenschap der gelovigen in het ene lichaam en in het hoofd Christus moet realiseren en onderhouden.
-    - God wilde niet dat er ook maar één been van dat lam gebroken zou worden. Met dat voorbeeld wilde Hij aangeven dat het zo ook met Zijn Zoon zou gebeuren. Juist omdat Zijn benen niet gebroken werden (Johannes 19:33), moest dat als een zichtbaar teken erkend worden als bewijs dat Hij het ware Pascha is.
+    - God wilde niet dat er ook maar één been van dat lam gebroken zou worden. Met dat voorbeeld wilde Hij aangeven dat het zo ook met zijn Zoon zou gebeuren. Juist omdat zijn benen niet gebroken werden (Johannes 19:33), moest dat als een zichtbaar teken erkend worden als bewijs dat Hij het ware Pascha is.
-==== 40. Waarom heeft Christus Zijn Heilig Avondmaal in plaats van het sacrament van het Pascha ingesteld? ====
+==== 40. Waarom heeft Christus zijn Heilig Avondmaal in plaats van het sacrament van het Pascha ingesteld? ====
-Om te bewijzen dat de profetieën die door het Joodse Pascha werden uitgebeeld in Hem vervuld zijn. Bij het vroegere Pascha ging het om het lichaam en bloed van het vlekkeloze en onschuldige lam. Door het eten van het lam en door het bloed werden elk jaar de verlossing van de eerstgeboren Joodse jongetjes en de bevrijding uit Egypte in herinnering gebracht. Dat was een aansporing om werkelijk dankbaar te zijn, en het was ook een teken van de verlossing die door Christus zou worden aangebracht. Maar in het Nieuwe Testament brengt het gekruisigde lichaam van het waarachtige en eeuwige Lam Gods met Zijn bloed dat tot vergeving van zonden is uitgestort, nog veel heerlijker dingen teweeg dan de uittocht van het volk uit Egypte voor de Joden deed.
+Om te bewijzen dat de profetieën die door het Joodse Pascha werden uitgebeeld in Hem vervuld zijn. Bij het vroegere Pascha ging het om het lichaam en bloed van het vlekkeloze en onschuldige lam. Door het eten van het lam en door het bloed werden elk jaar de verlossing van de eerstgeboren Joodse jongetjes en de bevrijding uit Egypte in herinnering gebracht. Dat was een aansporing om werkelijk dankbaar te zijn, en het was ook een teken van de verlossing die door Christus zou worden aangebracht. Maar in het Nieuwe Testament brengt het gekruisigde lichaam van het waarachtige en eeuwige Lam Gods met zijn bloed dat tot vergeving van zonden is uitgestort, nog veel heerlijker dingen teweeg dan de uittocht van het volk uit Egypte voor de Joden deed.
 Het Avondmaal des Heren is ook ingesteld met het doel dat wij door het eten en drinken van het lichaam en het bloed van het Lam Gods de hoogste en eeuwige genadeweldaden ontvangen. Dat geldt dan niet maar voor één jaar, maar voor altijd! Die genadeweldaden bestaan uit de zaligheid en veel andere weldaden die door de dood van Christus voor ons verworven en verkregen zijn. Daar mogen we elke keer weer aan denken en zo mogen we dit sacrament vieren. Dat is ook Christus’ eigen opdracht, want Hij heeft gezegd: “Doet dit tot mijn gedachtenis” (Lukas 22:19); en zo had ook de Here over het Pascha gesproken: “Deze dag zal u een gedenkdag zijn” (Exodus 12:14).
-Hier komt nog bij dat van het Pascha gezegd werd dat geen vreemdeling en ook geen onbesnedene daarvan mocht eten. Het mocht alleen gegeten worden door een ingezetene van het land die tot zijn jaren gekomen was en was onderwezen in de geheimen die het Pascha inhield. Zo is het ook met het Avondmaal. Het verbond dat met God gemaakt is, wordt hierin vernieuwd; en daarom mag men dat met niemand delen dan alleen met hen die besneden van hart zijn en door de doop huisgenoten van God en metgezellen van Zijn verbond zijn geworden. Het Avondmaal is niet bestemd voor hen die onrein van hart zijn, die daarvan geen kennis hebben en daar onverschillig tegenover staan. Nee, het is alleen voor de gelovigen bestemd, die door het geloof gereinigd zijn. Ze zijn in Christus’ Naam gedoopt en onderwezen in de verborgenheid van Zijn dood.
+Hier komt nog bij dat van het Pascha gezegd werd dat geen vreemdeling en ook geen onbesnedene daarvan mocht eten. Het mocht alleen gegeten worden door een ingezetene van het land die tot zijn jaren gekomen was en was onderwezen in de geheimen die het Pascha inhield. Zo is het ook met het Avondmaal. Het verbond dat met God gemaakt is, wordt hierin vernieuwd; en daarom mag men dat met niemand delen dan alleen met hen die besneden van hart zijn en door de doop huisgenoten van God en metgezellen van zijn verbond zijn geworden. Het Avondmaal is niet bestemd voor hen die onrein van hart zijn, die daarvan geen kennis hebben en daar onverschillig tegenover staan. Nee, het is alleen voor de gelovigen bestemd, die door het geloof gereinigd zijn. Ze zijn in Christus’ Naam gedoopt en onderwezen in de verborgenheid van zijn dood.
 En zoals ook het paaslam met dankzegging gegeten werd, zo behoren ook wij het Avondmaal van de Here met dankzegging te gebruiken. En ten slotte was het een tot grote blijdschap van het hart als men het paaslam mocht eten. Zo is het ook voor de gelovigen nu een grote vreugde om het brood des Heren te eten.
@@ Regel 326: / Regel 326: @@
 ==== 42. Waarom wordt Christus Jezus in Openbaring 13:8 het Lam genoemd dat sinds de grondlegging der wereld geslacht is? Paulus zegt toch dat Hij éénmaal in de voleinding der eeuwen verschenen is om door zijn offer de zonde weg te doen? (Hebreeën 9:26). ====
-  - Vanwege de vrucht van Zijn dood. Die heeft weliswaar op een bepaald tijdstip plaatsgevonden, maar de kracht ervan heeft de vroegere geslachten niet minder geholpen, want ook hun is de rechtvaardiging en heiliging ervan toegerekend – evenals Zijn dood nu ook ons helpt en toegerekend wordt.
+  - Vanwege de vrucht van zijn dood. Die heeft weliswaar op een bepaald tijdstip plaatsgevonden, maar de kracht ervan heeft de vroegere geslachten niet minder geholpen, want ook hun is de rechtvaardiging en heiliging ervan toegerekend – evenals zijn dood nu ook ons helpt en toegerekend wordt.
   - Omdat Christus het Lam Gods is dat de zonde van de wereld wegneemt en dat één offerande voor altijd hen die geheiligd worden volmaakt heeft (Hebreeën 19:14).
   - Omdat Hij geslacht is vanwege de zonde, die nu vanaf het begin van de wereld is uitgewist.
@@ Regel 332: / Regel 332: @@
   - Omdat er in niemand anders zaligheid te vinden is (Handelingen 4:12).
   - Omdat Jezus Christus gisteren en heden dezelfde is en tot in eeuwigheid (Hebreeën 13:8).
-  - Vanwege het feit dat Hij wel niet altijd dezelfde is geweest wat Zijn natuur betreft, maar Hij is wel altijd dezelfde is geweest door de kracht van het geloof. Het geloof doet immers de dingen er zijn die men hoopt en bewijst de dingen die men niet ziet (Hebreeën 11:1).
+  - Vanwege het feit dat Hij wel niet altijd dezelfde is geweest wat zijn natuur betreft, maar Hij is wel altijd dezelfde geweest door de kracht van het geloof. Het geloof doet immers de dingen er zijn die men hoopt, en bewijst de dingen die men niet ziet (Hebreeën 11:1).
   - Vanwege het feit dat Christus als het Hoofd van de gehele algemene Kerk ook Degene is die de verkiezing in Hem werkt van alle gelovigen uit zowel het Oude als Nieuwe Testament – en zo ook de roeping, de rechtvaardiging, de heiliging en de verheerlijking.
@@ Regel 343: / Regel 343: @@
 Er zijn er wel meer geweest, zoals de sabbat, de ark van het verbond, de wassingen en dergelijke, maar deze behoren in strikte zin gesproken toch veel meer een voorbeeld genoemd te worden dan een sacrament. Ze worden namelijk nergens met de sacramenten van het Nieuwe Testament vergeleken, maar de belangrijkste reden is wel dat ze de belofte van genade meer verklaren dan ze door toe-eigening aan ieder persoonlijk verzegelen.
-  - De sabbat of rustdag – zo genoemd naar het Hebreeuwse woord voor ‘rusten’ – was onder de wet [in het Oude Testament] ingesteld om die dag te besteden aan de dienst van God, dus om te bidden en te preken, te offeren en aalmoezen te geven en de gemeente in het geloof op te voeden en te versterken.((*Lucas 4:16)) Het doel ervan was dat de Israëlieten zichzelf en hun personeel niet zouden vermoeien door altijd maar te werken,((*Exodus 23:12)) maar juist dat ze altijd zouden denken aan de werken van God in de schepping,((*Genesis 2:1,2)) aan de verlossing uit de dienstbaarheid in Egypte en aan de verlossing door Christus. Zo is deze dag ook een zegel of pand en een getuigenis van de heiliging, die duidelijk maakt dat de Here alleen Zijn volk door Zijn Geest heiligt; zie Exodus 31:13, waar we lezen dat de sabbat “een teken [is] tussen Mij en u, van geslacht tot geslacht, zodat gij weet dat Ik de Here ben, die u heilig.” Paulus zegt daarvan dat dit ook door Christus gebeurt, “want Hij, die heiligt, en zij, die geheiligd worden, zijn allen uit één” (Hebreeën 2:11). De sabbat is ook een teken van de altijddurende en geestelijke rustdag, waarin wij moeten ophouden met elk werk van dienstbaarheid. Dat wil zeggen: we moeten de zonden nalaten en afzien van onze eigen wil, God Zijn werk in ons laten verrichten, en ons door Christus in God verheugen. De sabbat is ook een schaduw van de hemelse rustdag, dus van de eeuwige rust in God, die wij door het geloof zullen ontvangen als we uit ons vlees met zijn moeiten ontbonden zullen zijn. Dan zullen we ons in God verblijden en in Hem rusten; “en het zal geschieden van nieuwe maan tot nieuwe maan en van sabbat tot sabbat” (Jesaja 66:23).
+  - De sabbat of rustdag – zo genoemd naar het Hebreeuwse woord voor ‘rusten’ – was onder de wet [in het Oude Testament] ingesteld om die dag te besteden aan de dienst van God, dus om te bidden en te preken, te offeren en aalmoezen te geven en de gemeente in het geloof op te voeden en te versterken.((*Lucas 4:16)) Het doel ervan was dat de Israëlieten zichzelf en hun personeel niet zouden vermoeien door altijd maar te werken,((*Exodus 23:12)) maar juist dat ze altijd zouden denken aan de werken van God in de schepping,((*Genesis 2:1,2)) aan de verlossing uit de dienstbaarheid in Egypte en aan de verlossing door Christus. Zo is deze dag ook een zegel of pand en een getuigenis van de heiliging, die duidelijk maakt dat de Here alleen zijn volk door zijn Geest heiligt; zie Exodus 31:13, waar we lezen dat de sabbat “een teken [is] tussen Mij en u, van geslacht tot geslacht, zodat gij weet dat Ik de Here ben, die u heilig.” Paulus zegt daarvan dat dit ook door Christus gebeurt, “want Hij, die heiligt, en zij, die geheiligd worden, zijn allen uit één” (Hebreeën 2:11). De sabbat is ook een teken van de altijddurende en geestelijke rustdag, waarin wij moeten ophouden met elk werk van dienstbaarheid. Dat wil zeggen: we moeten de zonden nalaten en afzien van onze eigen wil, God zijn werk in ons laten verrichten, en ons door Christus in God verheugen. De sabbat is ook een schaduw van de hemelse rustdag, dus van de eeuwige rust in God, die wij door het geloof zullen ontvangen als we uit ons vlees met zijn moeiten ontbonden zullen zijn. Dan zullen we ons in God verblijden en in Hem rusten; “en het zal geschieden van nieuwe maan tot nieuwe maan en van sabbat tot sabbat” (Jesaja 66:23).
   - De ark van het verbond leert drie dingen:
     - Christus is de Bewerker van het verbond tussen God en de uitverkorenen.
     - Ze was een zichtbaar getuigenis van Gods tegenwoordigheid. In Exodus 25:22 zegt de Here tegen Mozes: “Ik zal dáár met u samenkomen en van het verzoendeksel af, tussen de beide cherubs op de ark der getuigenis, over alles met u spreken wat Ik u voor de Israëlieten gebieden zal.” Daarom wordt ze – en dat is voor sacramenten met een voorbeeldfunctie heel gewoon – ook in beeldende zin ook wel Koning der heerlijkheid en Jehova, God de Here, genoemd. Als de ark voorttrekt, zegt Mozes: “Sta op, Here, opdat uw vijanden verstrooid worden en uw haters van uw aangezicht wegvluchten.” En als ze weer werd neergezet, sprak hij: “Keer weder, Here, tot de tienduizenden der duizenden Israëls” (Numeri 10:35,36).((*Psalm 132:8))
     - Ze was ook een voorbeeld van Christus, in Wie alle schatten van wijsheid en verstand zijn. Het sittim- of cederhout vermolmt niet en scheidt een heel heldere en heerlijk ruikende hars af; en dat hout wordt ook wel “het leven van de gestorvenen” genoemd, omdat het dode lichaam erin voor vertering bewaard wordt. Zo wijst dat dode lichaam op de kracht en de verdienste van Christus’ bloed.\\ \\ De volgende dingen waren in de ark of de kist van het verbond:
-      - De gouden kruik waarin het manna was; het manna beeldt Christus af, Die het brood des levens is.((*Exodus 16:33 *Johannes 6:35 *Hebreeën 9:4))
+      - De gouden kruik waarin het manna was; het manna beeldt Christus af, die het brood des levens is.((*Exodus 16:33 *Johannes 6:35 *Hebreeën 9:4))
-      - De staf van Aäron, die gebloeid had; dit zag op het priesterambt van Jezus Christus. Zijn priesterstaf was eerst als een dorre staf in de wereld, maar na Zijn dood en opstanding is ze beginnen te bloeien en brengt ze zoete vruchten van het heilig Evangelie voort onder de heidenen.((*Numeri 17:8))
+      - De staf van Aäron, die gebloeid had; dit zag op het priesterambt van Jezus Christus. Zijn priesterstaf was eerst als een dorre staf in de wereld, maar na zijn dood en opstanding is ze beginnen te bloeien en brengt ze zoete vruchten van het heilig Evangelie voort onder de heidenen.((*Numeri 17:8))
       - De stenen tafelen van het verbond, waarin de Tien Geboden door Gods vinger gegrift waren;((*Deuteronomium 10:5)) ze wijzen erop dat Christus de vervulling van de wet is.
-      - Er lag een gouden deksel op de ark, dat de genadestoel genoemd werd, terwijl de Griekse vertaling over het v verzoendeksel spreekt. Dat deksel betekent Christus, de Middelaar, die de verzoening is voor onze zonden en de schaduw die ons bedekt tegen de toorn en het verschrikkelijke oordeel van God.((*Romeinen 3:24 *1 Johannes 2:2))
+      - Er lag een gouden deksel op de ark, dat de genadestoel genoemd werd, terwijl de Griekse vertaling over het verzoendeksel spreekt. Dat deksel betekent Christus, de Middelaar, die de verzoening is voor onze zonden en de schaduw die ons bedekt tegen de toorn en het verschrikkelijke oordeel van God.((*Romeinen 3:24 *1 Johannes 2:2))
-      - De belofte die God hierbij gaf,((*Exodus 25:22)) maakte duidelijk dat God vanaf deze plaats als vanaf de stoel van Zijn goddelijke antwoorden zou spreken. Daar zou Hij Christus verhoren Die de ware zetel en woonplaats van Gods is. Hij is het Woord van de Vader waardoor Hij tot ons spreekt en om Wiens wil God ons verhoort. In Johannes 15:16 lezen we dat de Vader alles zal geven “wat gij Hem bidt in mijn naam”.\\ De twee cherubs die op het verzoendeksel stonden waren met hun vleugels aaneengevoegd en zagen met hun gezicht naar de ark. Dat wijst op de overeenstemming in de leer die er is tussen de profeten en de apostelen. Het wijst ook op het grote verlangen van de engelen om geheel de verborgenheid van de zaligheid te kunnen doorgronden.((*1 Petrus 1:12)) Die zaligheid hebben ze direct nadat Christus geboren was en nog in de krib lag, aan het volk verkondigd.
+      - De belofte die God hierbij gaf,((*Exodus 25:22)) maakte duidelijk dat God vanaf deze plaats als vanaf de stoel van zijn goddelijke antwoorden zou spreken. Daar zou Hij Christus verhoren die de ware zetel en woonplaats van God is. Hij is het Woord van de Vader waardoor Hij tot ons spreekt en om Wiens wil God ons verhoort. In Johannes 15:16 lezen we dat de Vader alles zal geven “wat gij Hem bidt in mijn naam”.\\ De twee cherubs die op het verzoendeksel stonden, waren met hun vleugels aaneengevoegd en zagen met hun gezicht naar de ark. Dat wijst op de overeenstemming in de leer die er is tussen de profeten en de apostelen. Het wijst ook op het grote verlangen van de engelen om geheel de verborgenheid van de zaligheid te kunnen doorgronden.((*1 Petrus 1:12)) Die zaligheid hebben ze direct nadat Christus geboren was en nog in de krib lag, aan het volk verkondigd.
        - De kist of de ark van het verbond was zelf ook een voorbeeld van de gemeente der uitverkorenen. Zij wordt gevoed met hemels manna en naar de wijze van Melchizedek door de scepter van de priester geregeerd. Gods wet is in de tafelen van hun hart ingegrift en zo is ze een bewaker van de boeken der profeten en apostelen. En zoals het koper het vergulde goud van de huichelaars verbeeldde, zo was het gelouterde goud waarmee de kist overtrokken was, een beeld van de gelovigen, die in het vuur van de verdrukkingen beproefd worden.((*1 Petrus 1:7)) Zo worden zij terecht als werkelijk “gouden” mensen gesteld boven de Joden en de goddeloze mensen.
       - De draagstokken wijzen op de dienaren, de herders en de leraars van de gemeente; ze zijn gezanten en boodschappers van Christus.
@@ Regel 385: / Regel 385: @@
 Maar datgene wat gegeten of in het lichaam aangebracht werd, was om zo te spreken het eigenlijke sacrament. Daarom is het altaar bestemd voor de offers, maar voor het sacrament dat gegeten wordt, gebruikt men een tafel. De apostel zegt dan ook in 1 Korintiërs 10:21: “Gij kunt niet de beker des Heren drinken én de beker der boze geesten, gij kunt niet aan de tafel des Heren deel hebben én aan de tafel der boze geesten.” Daar blijkt uit dat de gemeenten in de vroege christelijke gemeenten geen altaar gekend hebben. De uitspraak in Hebreeën 13:10, namelijk “Wij hebben een altaar”, betekent niet een materieel altaar van hout of steen, maar in beeldende zin is dat Christus.
-Andere offers waren weer zoenoffers, die gebracht werden voor de zonde van de priester, van heel het volk en van de vorsten;((*Leviticus 4:3,13,22,27)) of ook wel voor een bepaalde misdaad.((*Leviticus 6:7)) Deze zoenoffers zijn een voorafschaduwing geweest van het ware zoenoffer dat Christus voor de zonden bracht bij God. Sommige van deze offers zijn ingesteld tot wijding, waardoor de priesters gewijd werden.((*Exodus 28:41 *Exodus 29:1 e.v. *Leviticus 8:2 e.v.)) Sommige waren ook een dankoffer, zoals het vredeoffer of het offer tot zaligheid. Ze waren onderverdeeld in verschillende soorten, zoals het lof-offer, het geloofsoffer en het vrijwillige offer.((*Leviticus 7:11,16 *Leviticus 3:1))
+Andere offers waren weer zoenoffers, die gebracht werden voor de zonde van de priester, van heel het volk en van de vorsten;((*Leviticus 4:3,13,22,27)) of ook wel voor een bepaalde misdaad.((*Leviticus 6:7)) Deze zoenoffers zijn een voorafschaduwing geweest van het ware zoenoffer dat Christus voor de zonden bracht bij God. Sommige van deze offers zijn ingesteld tot wijding, waardoor de priesters gewijd werden.((*Exodus 28:41 *Exodus 29:1 e.v. *Leviticus 8:2 e.v.)) Sommige waren ook een dankoffer, zoals het vredeoffer of het offer tot zaligheid. Ze waren onderverdeeld in verschillende soorten, zoals het lof-offer, het geloteoffer en het vrijwillige offer.((*Leviticus 7:11,16 *Leviticus 3:1))
 Daarom mogen de sacramenten die met gebed en dankzegging wettig zijn uitgevoerd, ook in enige mate een offer genoemd worden, maar dan alleen een dankoffer, dus zonder bloed, en geen zoenoffer. Er is immers geen offer meer nodig dat gebracht moet worden, omdat er ook geen vergeving van zonden meer verdiend moet worden. Het enige offer tot verzoening dat [Christus voor ons] gebracht heeft, moeten we door het geloof aannemen.((*Hebreeën 10:18))
-Toch getuigt de apostel in Hebreeën 13:15 dat ons twee soorten van dankoffer nagelaten zijn, namelijk een lof-offer of een offer van dankzegging, én offers van weldoen en van gemeenschap der heiligen. Deze offers zijn Gode welgevallig, want ze zijn vruchten van Christus Die door het geloof in ons woont. Daar voegt de apostel de zachtmoedigheid nog aan toe, oftewel het offer van onszelf. Dat noemt hij door middel van beeldspraak een levend, heilig en Gode welgevallig offer, namelijk onze redelijke – dat wil zeggen: geestelijke – godsdienst.((*Romeinen 12:1)) In deze lijn liggen ook het offeren van het lichaam tot martelaarschap, en de offers van geloof, van goede werken en van de verkondiging van het Evangelie((*Filippenzen 2:17 *Filippenzen 4:18 *1 Petrus 2:5)) – in zoverre de mensen door het geestelijke zwaard van God geofferd en toegewijd worden.((*Romeinen 15:16))
+Toch getuigt de apostel in Hebreeën 13:15 dat ons twee soorten van dankoffer nagelaten zijn, namelijk een lof-offer of een offer van dankzegging, én offers van weldoen en van gemeenschap der heiligen. Deze offers zijn Gode welgevallig, want ze zijn vruchten van Christus die door het geloof in ons woont. Daar voegt de apostel de zachtmoedigheid nog aan toe, oftewel het offer van onszelf. Dat noemt hij door middel van beeldspraak een levend, heilig en Gode welgevallig offer, namelijk onze redelijke – dat wil zeggen: geestelijke – godsdienst.((*Romeinen 12:1)) In deze lijn liggen ook het offeren van het lichaam tot martelaarschap, en de offers van geloof, van goede werken en van de verkondiging van het Evangelie((*Filippenzen 2:17 *Filippenzen 4:18 *1 Petrus 2:5)) – in zoverre de mensen door het geestelijke zwaard van God geofferd en toegewijd worden.((*Romeinen 15:16))
 Hoewel er in de goede werken van de christenen, zoals door aalmoezen en dergelijke, iets uitwendigs is, worden ze toch vanwege dat uitwendige aspect geen offer genoemd. Er is dus geen sprake van uitwendige, maar van geestelijke offers; en daarom worden alle gelovigen ook wel priesters genoemd.((*1 Petrus 2:5))
-==== 46. Is het niet nodig dat we Christus ook vandaag aan de dag nog offeren, zodat Zijn offer, eenmaal aan het kruis gebracht, aan ons ook toegeëigend wordt? ====
+==== 46. Is het niet nodig dat we Christus ook vandaag aan de dag nog offeren, zodat zijn offer, eenmaal aan het kruis gebracht, aan ons ook toegeëigend wordt? ====
 Op geen enkele manier!
-  - Juist het feit dat Zijn offer ons toegeëigend wordt, maakt duidelijk dat dit van te voren al is gebeurd. Het strijdt bovendien ook met elkaar dat iets wat al gedaan is, weer opnieuw gedaan moet worden.
+  - Juist het feit dat zijn offer ons toegeëigend wordt, maakt duidelijk dat dit van te voren al is gebeurd. Het strijdt bovendien ook met elkaar dat iets wat al gedaan is, weer opnieuw gedaan moet worden.
-  - Op dezelfde manier zou Christus ook weer opnieuw mens moeten worden, sterven en opstaan, zodat de vrucht van Zijn menswording, dood en opstanding aan ons toegeëigend zou worden.
+  - Op dezelfde manier zou Christus ook weer opnieuw mens moeten worden, sterven en opstaan, zodat de vrucht van zijn menswording, dood en opstanding aan ons toegeëigend zou worden.
   - De toe-eigening van het offer is het offer zélf niet.
-  - De kracht van Christus’ offer wordt ons inwendig toegeëigend door de kracht van de Heilige Geest, en uitwendig door de verkondiging van het Woord en door de sacramenten die Christus heeft ingesteld.((*Romeinen 6 *Kolossenzen 2:12)) Zo dikwijls namelijk als het Evangelie verkondigd wordt en de sacramenten naar de instelling van Christus bediend worden – zo dikwijls wordt Christus geofferd of opgedragen. En dan niet aan God, maar aan ons, opdat wij Hem door het geloof aannemen en Hem met ons hele hart als het ware met beide armen omhelzen. Nadat Christus in de wereld gekomen is en Zijn offer éénmaal gebracht heeft, is er geen uitwendig en daadwerkelijk offer meer overgebleven om opnieuw gebracht te worden.
+  - De kracht van Christus’ offer wordt ons inwendig toegeëigend door de kracht van de Heilige Geest, en uitwendig door de verkondiging van het Woord en door de sacramenten die Christus heeft ingesteld.((*Romeinen 6 *Kolossenzen 2:12)) Zo dikwijls namelijk als het Evangelie verkondigd wordt en de sacramenten naar de instelling van Christus bediend worden – zo dikwijls wordt Christus geofferd of opgedragen. En dan niet aan God, maar aan ons, opdat wij Hem door het geloof aannemen en Hem met ons hele hart als het ware met beide armen omhelzen. Nadat Christus in de wereld gekomen is en zijn offer éénmaal gebracht heeft, is er geen uitwendig en daadwerkelijk offer meer overgebleven om opnieuw gebracht te worden.
     - Christus sterft niet meer, en de dood heerst niet meer over Hem.((*Romeinen 6:9))
     - Door één offerande heeft Hij voor altijd hen volmaakt, die geheiligd worden. En wij zijn geheiligd door het offer van het lichaam van Jezus Christus, dat eenmaal heeft plaatsgevonden.((*Hebreeën 10:14)) Zo is Hij eens en voor altijd binnengegaan in het heiligdom, waardoor Hij een eeuwige verlossing verwierf.((*Hebreeën 9:12))
-    - Christus heeft Zelf gezegd: “Het is volbracht” (Johannes 19:30).
+    - Christus heeft zelf gezegd: “Het is volbracht” (Johannes 19:30).
 ==== 47. Er is maar één Christus, maar hoe komt het dan dat er zoveel sacramenten en offers ingesteld zijn geweest? ====
@@ Regel 411: / Regel 411: @@
 ==== 48. Maar waarom heeft men in het Oude Testament méér sacramenten gehad dan wij nu hebben? ====
-Omdat de Kerk toen begon te bestaan en men veel minder wist over Christus dan ons na Zijn komst in de wereld bekend is, nu Hij Zijn lang verwachte offer heeft gebracht.
+Omdat de Kerk toen begon te bestaan en men veel minder wist over Christus dan ons na zijn komst in de wereld bekend is, nu Hij zijn lang verwachte offer heeft gebracht.
 ==== 49. Wat voor tekenen zijn de sacramenten? ====
-Het zijn gedenktekens die ons alles wat gebeurd is, zoals het lijden en de dood van Christus, in de herinnering brengen. Het zijn ook tekenen die vooruit wijzen en ons spreken over de dingen die nog gebeuren moeten, zoals de opstanding en de toekomstige heerlijkheid die in ons werkelijkheid zullen worden. Maar dat niet alleen! Het zijn ook tekenen van de dingen en gaven die er nú zijn en die we daadwerkelijk en waarachtig mogen genieten – dingen die iets be-tekenen en daarvan ook een zegel en een onderpand zijn.((*Romeinen 4:11))
+Het zijn gedenktekens die ons alles wat gebeurd is, zoals het lijden en de dood van Christus, in herinnering brengen. Het zijn ook tekenen die vooruit wijzen en ons spreken over de dingen die nog gebeuren moeten, zoals de opstanding en de toekomstige heerlijkheid die in ons werkelijkheid zullen worden. Maar dat niet alleen! Het zijn ook tekenen van de dingen en gaven die er nú zijn en die we daadwerkelijk en waarachtig mogen genieten – dingen die iets be-tekenen en daarvan ook een zegel en een onderpand zijn.((*Romeinen 4:11))
 ==== 50. Wat zijn de sacramenten van het nieuwe verbond? ====
@@ Regel 432: / Regel 432: @@
   - Alleen de doop en het Avondmaal verzegelen de gerechtigheid van het geloof.((*Kolossenzen 2:11,12 *1 Korintiërs 5:7))
   - Ook Paulus spreekt niet over méér verzegelingen en panden die we met Christus als ons Hoofd hebben; zie 1 Korintiërs 12:13: “Door één Geest zijn wij allen tot één lichaam gedoopt, (…) en allen zijn wij met één Geest gedrenkt.”
-  - De eerste apostolische kerk heeft ook niet méér sacramenten gebruikt.((*Handelingen 2:38-42))
+  - De eerste apostolische kerk heeft ook nier méér sacramenten gebruikt, en Jezus Christus heeft zelf alleen aan  deze twee sacramenten deelgenomen.((*Matteüs 3:13 *Matteüs 26:26,27))
-  - Jezus Christus heeft Zelf alleen deze twee sacramenten deelgenomen.((*Matteüs 3:13 *Matteüs 26:26,27))
   - De voetwassing waarover men leest in Johannes 13:5 en het zalven van de zieken in Markus 6:13 en Jakobus 5:14 zijn niet door Christus ingesteld om in de gemeente altijd gepraktiseerd te worden. Daarom mogen ze ook geen sacramenten genoemd worden, want door geen van beide wordt de rechtvaardigheid door het geloof in ons verzegeld. En de zalving die de apostelen en andere godzalige mensen in die tijd vrijwillig gebruikten, is in strijd met de zalving die in de tijd van de pauselijke heerschappij plaatsvond bij het bezoeken van de zieken. Die vroegere zalving was een teken dat men de gezondheid weer terug zou krijgen en men dus in leven zou blijven. Maar de [roomse] zalving is een teken dat er geen hoop op gezondheid meer is en dat men moet sterven.
@@ Regel 448: / Regel 447: @@
 Er wordt ook nergens gesproken over een materiële vorm van olie. In 1 Johannes 2:20 staat wel: “Gij hebt een zalving van de Heilige en gij weet dat allen”, maar dat heeft niets met de olie in de roomse kerk te maken, maar met de genade van de Heilige Geest.
-Ook het huwelijk is geen sacrament, want het is vóór de val ingesteld, niet om een zegel van de gerechtigheid door het geloof te zijn, maar als een middel om op een wettige manier het menselijke geslacht voort te zetten. Het huwelijk is iets gemeenschappelijks geweest voor alle gelovigen onder het Oude en Nieuwe Testament, maar ook voor hen die niet werkelijk christen waren, ja zelfs voor de heidenen; en dat zal het ook blijven tot het einde van de wereld. Het huwelijk kan ten slotte geen sacrament zijn, omdat Christus Zich ervan heeft onthouden.
+Ook het huwelijk is geen sacrament, want het is vóór de val ingesteld, niet om een zegel van de gerechtigheid door het geloof te zijn, maar als een middel om op een wettige manier het menselijke geslacht voort te zetten. Het huwelijk is iets gemeenschappelijks geweest voor alle gelovigen onder het Oude en Nieuwe Testament, maar ook voor hen die niet werkelijk christen waren, ja zelfs voor de heidenen; en dat zal het ook blijven tot het einde van de wereld. Het huwelijk kan ten slotte geen sacrament zijn, omdat Christus zich ervan heeft onthouden.
 ==== 52. Waarom zijn er onder de wet andere sacramenten geweest dan er nu onder het Evangelie zijn? ====
@@ Regel 460: / Regel 459: @@
 ==== 53. Waarin komen de sacramenten van het Oude en Nieuwe Testament overeen? ====
-In Hem die de sacramenten heeft ingesteld, is alles begrepen, zowel het doel als de belangrijkste aspecten ervan, de betekende zaak en de manier van spreken erover. God is namelijk Degene die de sacramenten in beide verbonden heeft ingesteld.((*Hebreeën 1:1)) Het doel is een en hetzelfde, want de sacramenten willen tekenen zijn van Gods genade tegenover Zijn kerk.
+In Hem die de sacramenten heeft ingesteld, is alles begrepen, zowel het doel als de belangrijkste aspecten ervan, de betekende zaak en de manier van spreken erover. God is namelijk Degene die de sacramenten in beide verbonden heeft ingesteld.((*Hebreeën 1:1)) Het doel is een en hetzelfde, want de sacramenten willen tekenen zijn van Gods genade tegenover zijn kerk.
 Het gaat ook over dezelfde aspecten, want zowel de sacramenten van het Nieuwe als van het Oude Testament bevatten het teken en de betekende zaak, en in beide sacramenten is het teken van een andere aard.
-De betekende zaak of anders gezegd: het wezen ervan, is één, namelijk Christus met al Zijn weldaden zoals de vergeving van de zonden, de rechtvaardiging, de wedergeboorte en het geestelijk voedsel dat ontvangen wordt. Abraham ontving het teken van de besnijdenis als het zegel der gerechtigheid van zijn geloof, dat hem in de voorhuid was toegerekend.((*Romeinen 4:11)) In 1 Korintiërs 10:2 lezen we dat zij zich allen in Mozes lieten dopen in de wolk en in de zee. Allen aten hetzelfde geestelijke voedsel, en allen dronken dezelfde geestelijke drank. In 1 Korintiërs 12:13 staat dat wij allen door één Geest tot één lichaam gedoopt zijn, hetzij Joden, hetzij Grieken, hetzij slaven, hetzij vrijen; “en allen zij wij met één Geest gedrenkt”.
+De betekende zaak of anders gezegd: het wezen ervan, is één, namelijk Christus met al zijn weldaden zoals de vergeving van de zonden, de rechtvaardiging, de wedergeboorte en het geestelijk voedsel dat ontvangen wordt. Abraham ontving het teken van de besnijdenis als het zegel der gerechtigheid van zijn geloof, dat hem in de voorhuid was toegerekend.((*Romeinen 4:11)) In 1 Korintiërs 10:2 lezen we dat zij zich allen in Mozes lieten dopen in de wolk en in de zee. Allen aten hetzelfde geestelijke voedsel, en allen dronken dezelfde geestelijke drank. In 1 Korintiërs 12:13 staat dat wij allen door één Geest tot één lichaam gedoopt zijn, hetzij Joden, hetzij Grieken, hetzij slaven, hetzij vrijen; “en allen zij wij met één Geest gedrenkt”.
-Hetzelfde wat door de besnijdenis betekend wordt, wordt ook in onze doop betekend. En datzelfde geldt voor het paaslam ten aanzien van het Avondmaal. Daardoor hebben de patriarchen onder de wet door het geloof deel gekregen aan dezelfde Christus en Zijn weldaden die wij door het Evangelie in het geloof hebben ontvangen. Zij hebben in dezelfde Christus geloofd en dezelfde beloften ontvangen.((*Hebreeën 11:2 e.v.)) “Jezus Christus is gisteren en heden dezelfde en tot in eeuwigheid” (Hebreeën 13:8). Het Lam Gods is vanaf het begin van de wereld geslacht (Openbaring 13:8). Augustinus zegt in zijn Boek over de boete: “Zij die Christus in het manna voor ogen hadden, hebben dezelfde geestelijke spijs met ons gegeten.”
+Hetzelfde wat door de besnijdenis betekend wordt, wordt ook in onze doop betekend. En datzelfde geldt voor het paaslam ten aanzien van het Avondmaal. Daardoor hebben de patriarchen onder de wet door het geloof deel gekregen aan dezelfde Christus en zijn weldaden die wij door het Evangelie in het geloof hebben ontvangen. Zij hebben in dezelfde Christus geloofd en dezelfde beloften ontvangen.((*Hebreeën 11:2 e.v.)) “Jezus Christus is gisteren en heden dezelfde en tot in eeuwigheid” (Hebreeën 13:8). Het Lam Gods is vanaf het begin van de wereld geslacht (Openbaring 13:8). Augustinus zegt in zijn Boek over de boete: “Zij die Christus in het manna voor ogen hadden, hebben dezelfde geestelijke spijs met ons gegeten.”
 Ten slotte is de manier van spreken in beide een en dezelfde, namelijk op sacramentele manier, dat wil zeggen: naar de aard van de dingen waarover gesproken wordt.
@@ Regel 490: / Regel 489: @@
 De manier van spreken over dingen die van elkaar zijn onderscheiden terwijl men een van beide noemt, volgt de natuurlijke orde in die zin dat waarover het ook gaat, er altijd in oneigenlijke zin of figuurlijke zin gesproken wordt. Zo dikwijls als een zelfstandig woord in een redenering verschillende dingen samenvoegt die door specifieke eigenschappen van elkaar onderscheiden zijn, moet de uitspraak niet letterlijk maar figuurlijk, beeldend worden opgevat. Anders gezegd: zo dikwijls als iets wat werkelijk buiten het verstand om in eigenlijke zin bestaat, met iets anders dat in gelijke mate bestaat, wordt aangeduid – dan is die uitspraak oneigenlijk of figuurlijk.
-Maar die figuurlijke manier van spreken moet leiden tot eigenlijke uitspraken, en die moeten dus uitgelegd of verklaard worden. Dus: de besnijdenis is het verbond – dat wil zeggen: een teken van het verbond, waardoor God getuigt dat Hij de gelovigen werkelijk in Zijn verbond aanneemt.
+Maar die figuurlijke manier van spreken moet leiden tot eigenlijke uitspraken, en die moeten dus uitgelegd of verklaard worden. Dus: de besnijdenis is het verbond – dat wil zeggen: een teken van het verbond, waardoor God getuigt dat Hij de gelovigen werkelijk in zijn verbond aanneemt.
 ==== 55. Waarin verschillen de sacramenten van het Oude en het Nieuwe Testament? ====
@@ Regel 524: / Regel 523: @@
 Het Woord had tot de volheid van de tijd de menselijke natuur nog niet aangenomen, maar toch was het in het geloof van de vaderen tegenwoordig – het geloof dat hen met Christus verenigde, Die nog geboren zou worden. Dus datgene wat er nog niet was in de natuur, is er desondanks altijd geweest door de kracht van het geloof. Daarom zegt Christus in Johannes 8:56: “Uw vader Abraham heeft zich erop verheugd mijn dag te zien en hij heeft die gezien en zich verblijd.”
-De gelovigen uit vroeger tijd aten dus het vlees van Christus dat voor hen overgeven //zou// worden, maar wij eten het zelfde vlees dat voor ons overgegeven //is//. Augustinus zegt: “De tijden zijn veranderd, maar het geloof is niet verander.” En eveneens: “Die overgegeven zal worden en die overgegeven is; die komen zal, en die gekomen is – het zijn wel verschillende woorden, maar het is dezelfde Christus.”
+De gelovigen uit vroeger tijd aten dus het vlees van Christus dat voor hen overgegeven //zou// worden, maar wij eten het zelfde vlees dat voor ons overgegeven //is//. Augustinus zegt: “De tijden zijn veranderd, maar het geloof is niet veranderd.” En eveneens: “Die overgegeven zal worden en die overgegeven is; die komen zal, en die gekomen is – het zijn wel verschillende woorden, maar het is dezelfde Christus.”
 ==== 59. Vergeven de sacramenten de zonden en brengen ze ons de genade aan? Of hebben ze deze zaken in zich en zijn ze ingesteld om ons te rechtvaardigen of wedergeboren te doen worden? Nog anders gevraagd: is de genade aan de sacramenten gebonden? ====
@@ Regel 537: / Regel 536: @@
 Het is ook niet zo dat de sacramenten invloed hebben op het genadewerk, of dat ze door zichzelf of door hun kracht iets uitwerken, of vanwege hun wezen invloed uitoefenen (zoals de scholastieke theologen leren). Nee, de sacramenten zijn alleen maar dienstbare werktuigen, maar toch oefenen ze een krachtige werking uit voor zover ze ons geloof ondersteunen en voeden.
-Dat gebeurt dan niet door hun eigen inwendige kracht, maar door de kracht van Hem Die de voornaamste in dit werk is. In die zin zegt Paulus dan ook dat het evangelie een kracht tot behoud en zaligheid is voor ieder die gelooft.((*Romeinen 1:16 *1 Timoteüs 4:16)) Dus het lezen van de Heilige Schrift leidt tot zaligheid, al moet men niet denken dat er in de woorden, in de lettergrepen of in de klank van de woorden kracht is. De apostel zegt immers in Hebreeën 4:2 dat het woord van de prediking hun niet van nut was, omdat het niet met geloof gepaard ging. God gebruikt echter het werktuig van het Woord wel tot onze zaligheid, en zo wordt van de gemeente in Efeziërs 5:26 gezegd dat ze geheiligd is door waterbad van het Woord. In Titus 3:5 wordt de doop der wedergeboorte en der vernieuwing door de Heilige Geest genoemd. In Handelingen 22:16 lezen we: “Laat u dopen en uw zonden afwassen, onder aanroeping van zijn naam”, dat is de Naam des Heren. Hierom zegt Augustinus: “Waar heeft het water dat het lichaam besprengt, de kracht vandaan om het hart af te wassen anders dan alleen door het Woord? Niet omdat het uitgesproken wordt, maar omdat men het gelooft.”
+Dat gebeurt dan niet door hun eigen inwendige kracht, maar door de kracht van Hem die de voornaamste in dit werk is. In die zin zegt Paulus dan ook dat het evangelie een kracht tot behoud en zaligheid is voor ieder die gelooft.((*Romeinen 1:16 *1 Timoteüs 4:16)) Dus het lezen van de Heilige Schrift leidt tot zaligheid, al moet men niet denken dat er in de woorden, in de lettergrepen of in de klank van de woorden kracht is. De apostel zegt immers in Hebreeën 4:2 dat het woord van de prediking hun niet van nut was, omdat het niet met geloof gepaard ging. God gebruikt echter het werktuig van het Woord wel tot onze zaligheid, en zo wordt van de gemeente in Efeziërs 5:26 gezegd dat ze geheiligd is door het waterbad van het Woord. In Titus 3:5 wordt de doop der wedergeboorte en der vernieuwing door de Heilige Geest genoemd. In Handelingen 22:16 lezen we: “Laat u dopen en uw zonden afwassen, onder aanroeping van zijn naam”, dat is de Naam des Heren. Hierom zegt Augustinus: “Waar heeft het water dat het lichaam besprengt, de kracht vandaan om het hart af te wassen anders dan alleen door het Woord? Niet omdat het uitgesproken wordt, maar omdat men het gelooft.”
-Dat men Gods genade niet aan de tekenen zelf hoort te verbinden, leert Petrus ons als hij in 1 Petrus 3:21 over de doop zegt: “Als tegenbeeld daarvan redt u thans de doop, die niet is een afleggen van lichamelijke onreinheid, maar een bede van een goed geweten tot God, door de opstanding van Jezus Christus.” Cornelius heeft de genade van God ontvangen vóór de doop,((*Handelingen 10:4)) want God gebruikt de middelen en werktuigen tot onze zaligheid op zo’n wijze dat Hij Zijn vrijheid behoudt. Door Zijn eigen, inwendige kracht werkt Hij wanneer, hoe en in wie het Hem behaagt. Hij geeft Zijn werk dus niet over aan de uiterlijke tekenen. De genezing van de melaatsheid van Naäman de Syriër bestond niet uit het zeven keer baden in de Jordaan, maar in de kracht van God die dit wonder alleen tot stand bracht.((*2 Koningen 5:14)) Zo ontvangen sommigen de genade ook wel zonder het sacrament. Denk aan Abraham, die vóór zijn besnijdenis gerechtvaardigd werd; of aan de moordenaar aan het kruis, die geen doop en geen Avondmaal des Heren heeft ontvangen. Sommigen ontvangen de sacramenten zonder de genade, omdat ze geen geloof hebben, zoals Judas, van wie Augustinus zegt: “Hij heeft wel het brood des Heren ontvangen, maar niet het brood in de Here.” Sommigen ontvangen tegelijkertijd de zaak zelf, dus het geloof, én de tekenen, zoals de gelovigen die het Avondmaal op waardige wijze ontvangen.
+Dat men Gods genade niet aan de tekenen zelf hoort te verbinden, leert Petrus ons als hij in 1 Petrus 3:21 over de doop zegt: “Als tegenbeeld daarvan redt u thans de doop, die niet is een afleggen van lichamelijke onreinheid, maar een bede van een goed geweten tot God, door de opstanding van Jezus Christus.” Cornelius heeft de genade van God ontvangen vóór de doop,((*Handelingen 10:4)) want God gebruikt de middelen en werktuigen tot onze zaligheid op zo’n wijze dat Hij zijn vrijheid behoudt. Door zijn eigen, inwendige kracht werkt Hij wanneer, hoe en in wie het Hem behaagt. Hij geeft zijn werk dus niet over aan de uiterlijke tekenen. De genezing van de melaatsheid van Naäman de Syriër bestond niet uit het zeven keer baden in de Jordaan, maar in de kracht van God die dit wonder alleen tot stand bracht.((*2 Koningen 5:14)) Zo ontvangen sommigen de genade ook wel zonder het sacrament. Denk aan Abraham, die vóór zijn besnijdenis gerechtvaardigd werd; of aan de moordenaar aan het kruis, die geen doop en geen Avondmaal des Heren heeft ontvangen. Sommigen ontvangen de sacramenten zonder de genade, omdat ze geen geloof hebben, zoals Judas, van wie Augustinus zegt: “Hij heeft wel het brood des Heren ontvangen, maar niet het brood in de Here.” Sommigen ontvangen tegelijkertijd de zaak zelf, dus het geloof, én de tekenen, zoals de gelovigen die het Avondmaal op waardige wijze ontvangen.
 ==== 60. Maar drukken de sacramenten een bepaald geestelijk teken of zegel, dat niet uitgewist kan worden, in de ziel? ====
-Niet door zichzelf of vanuit eigen kracht , ook niet door een bovennatuurlijke kracht die in ze zou zijn, en niet door een werkelijke en wezenlijke inprent zoals men een teken of zegel op was of geld drukt. Maar toch tekent en verzegelt God Zijn kinderen op de wijze van het sacrament, want Hij geeft hun het pand van Zijn Geest en het licht van het geloof. Daardoor worden ze aan Christus gelijkvormig, van de ongelovigen onderscheiden en gebonden aan de christelijke belijdenis. En ja, dit kenmerk is naar het voornemen van God niet uit te vagen!
+Niet door zichzelf of vanuit eigen kracht , ook niet door een bovennatuurlijke kracht die in ze zou zijn, en niet door een werkelijke en wezenlijke inprent zoals men een teken of zegel op was of geld drukt. Maar toch tekent en verzegelt God zijn kinderen op de wijze van het sacrament, want Hij geeft hun het pand van zijn Geest en het licht van het geloof. Daardoor worden ze aan Christus gelijkvormig, van de ongelovigen onderscheiden en gebonden aan de christelijke belijdenis. En ja, dit kenmerk is naar het voornemen van God niet uit te vagen!
 In 2 Timoteüs 2:19 staat: “En toch staat ongeschokt het hechte fundament Gods met dit merk: De Here kent de zijnen,” En in 2 Korintiërs 1:21 lezen we: “Hij nu, die ons met u bevestigt in de Gezalfde en ons heeft gezalfd, is God, die ook zijn zegel op ons gedrukt en de Geest tot onderpand in onze harten gegeven heeft.” Efeziërs 1:13 zegt: “In Hem zijt gij, toen gij gelovig werdt, ook verzegeld met de heilige Geest der belofte, die een onderpand is van onze erfenis”, terwijl hoofdstuk 4:30 vervolgt: “En bedroeft de heilige Geest Gods niet, door wie gij verzegeld zijt.” In Ezechiël 9:4 wordt gezegd dat degenen die zuchtten en kermden, een teken op hun voorhoofd moesten ontvangen. In Openbaring 7:3 lezen we eveneens dat de dienstknechten van God aan hun voorhoofd verzegeld worden, terwijl daar tegenover in Openbaring 13:16 en 17 de kinderen der verderfenis met het merkteken van het beeld getekend zijn.
@@ Regel 559: / Regel 558: @@
 In het geheel niet! Zij delen alleen de fysieke tekenen uit en bedienen alleen het ambt voor wat de uiterlijke aspecten ervan betreft. Maar God geeft inwendig de hemelse gaven die door de uitwendige tekenen worden uitgebeeld; en Hij geeft ook de groei of vermeerdering van het geloof. God alleen besnijdt immers het hart,((*Deuteronomium 30:6)) en daarom wordt deze besnijdenis een besnijdenis zonder handen genoemd.((*Kolossenzen 2:11)) Johannes de Doper belijdt dat hij wel met water doopt, maar de Here Jezus met de Heilige Geest en met vuur.((*Matteüs 3:11)) Alleen de hemelse Vader geeft het ware brood uit de hemel.((*Johannes 6:32)) Anders zou aan de dienaren van het Woord soms toegeschreven worden wat alleen aan God toekomt.
-De natuur van de woorden die op een bepaalde zaak betrekking hebben, is [nu eenmaal] van die aard dat hetgeen aan het werktuig wordt toegeschreven, in eigenlijke zin toekomt aan de werkende oorzaak ervan.
+De aard van de woorden die op een bepaalde zaak betrekking hebben, is [nu eenmaal] van die aard dat hetgeen aan het werktuig wordt toegeschreven, in eigenlijke zin toekomt aan de werkende oorzaak ervan.
 ==== 64. Waar en wanneer moet men de sacramenten bedienen? ====
@@ Regel 567: / Regel 566: @@
 ==== 65. Welke vorm, gestalte of manier van bediening moet men gebruiken? ====
-Men moet alleen die tekenen gebruiken die Christus Zelf heeft ingesteld. Daarbij moet men eerst de woorden van de instelling door de Heere gebruiken. Daarna moeten eerst de woorden klinken van de beloften, die niet in een vreemde taal maar in de ons bekende volkstaal verhaald en verklaard moeten worden, en daarna pas worden de sacramenten bediend en uitgereikt.((*Handelingen 19:3-5 *1 Korintiërs 11:23-26)) In 1 Korintiërs 14:19 verbiedt de apostel uitdrukkelijk om een vreemde taal te gebruiken.
+Men moet alleen die tekenen gebruiken die Christus zelf heeft ingesteld. Daarbij moet men eerst de woorden van de instelling door de Here gebruiken. Daarna moeten eerst de woorden klinken van de beloften, die niet in een vreemde taal maar in de ons bekende volkstaal verhaald en verklaard moeten worden, en daarna pas worden de sacramenten bediend en uitgereikt.((*Handelingen 19:3-5 *1 Korintiërs 11:23-26)) In 1 Korintiërs 14:19 verbiedt de apostel uitdrukkelijk om een vreemde taal te gebruiken.
-Men mag dus geen gewone menselijke ceremoniën gebruiken, maar alleen die ingesteld en bevolen zijn door het gezag van Gods Zoon. Zo moeten ook de gebeden en dankzeggingen gedaan worden naar het voorbeeld van Christus, Die Zijn kerk bevolen heeft hetzelfde te doen met de woorden: “Doe dat.” In Handelingen 22:16 staat: “Laat u dopen en uw zonden afwassen, onder aanroeping van zijn naam.”
+Men mag dus geen gewone menselijke ceremoniën gebruiken, maar alleen die ingesteld en bevolen zijn door het gezag van Gods Zoon. Zo moeten ook de gebeden en dankzeggingen gedaan worden naar het voorbeeld van Christus, die zijn kerk bevolen heeft hetzelfde te doen met de woorden: “Doe dat.” In Handelingen 22:16 staat: “Laat u dopen en uw zonden afwassen, onder aanroeping van zijn naam.”
 De heerlijkheid en waardigheid van de sacramenten moet men afmeten uit Gods Woord. Maar de menigte, de pracht en de praal van menselijke ceremonies zijn een verhindering voor de zintuigen en het verstand; ze verduisteren alleen maar de ceremoniën die door God zijn ingesteld.
@@ Regel 575: / Regel 574: @@
 ==== 66. Aan wie moet men de sacramenten bedienen? ====
-De sacramenten en ander uitwendige tekenen zijn gemeenschappelijk bij hen die God wel en die Hem niet vrezen.((*1 Korintiërs 11:27-29)) We denken aan Abraham en zijn huisgenoten,((*Genesis 17:27)) aan Absalom, Achitofel en het [afvallige] volk.((*2 Samuël 15:12)) We denken ook aan Judas((*Lucas 12:21)) en Simon de tovenaar((*Handelingen 8:13)). Maar de sacramenten komen alleen diegenen toe voor wie ze ingesteld zijn en die naar Zijn belofte in het verbond van God zijn opgenomen. Ze komen dus niet toe aan de ‘vreemdelingen’ die geen belijdenis afleggen van de christelijke godsdienst. Bovendien gelden de sacramenten alleen voor hen die nu in deze tijd leven en niet voor hen die gestorven zijn, of die afwezig zijn.
+De sacramenten en ander uitwendige tekenen zijn gemeenschappelijk bij hen die God wel en die Hem niet vrezen.((*1 Korintiërs 11:27-29)) We denken aan Abraham en zijn huisgenoten,((*Genesis 17:27)) aan Absalom, Achitofel en het [afvallige] volk.((*2 Samuël 15:12)) We denken ook aan Judas((*Lucas 12:21)) en Simon de tovenaar((*Handelingen 8:13)). Maar de sacramenten komen alleen diegenen toe voor wie ze ingesteld zijn en die naar zijn belofte in het verbond van God zijn opgenomen. Ze komen dus niet toe aan de ‘vreemdelingen’ die geen belijdenis afleggen van de christelijke godsdienst. Bovendien gelden de sacramenten alleen voor hen die nu in deze tijd leven en niet voor hen die gestorven zijn, of die afwezig zijn.
 ==== 67. Waarin komen het Woord en de sacramenten overeen? ====
   - In Hem die de werkende Oorzaak is; want de Auteur van de genadebelofte én van de sacramenten is Een en dezelfde, namelijk de Zoon van God, het Hoofd, de Koning, de Leraar en Priester van de gemeente. En dat geldt ook voor hen die de sacramenten bedienen, want de dienaars van het Woord zijn ook de uitdelers van de sacramenten.((*Matteüs 28:19 *1 Korintiërs 4:1))
-  - In de zaak waar het werkelijk om gaat, dus in het belangrijkste onderwerp; want dezelfde zaak wordt in het Woord en in het wettig gebruik van de sacramenten beloofd. Het gaat om dezelfde Christus en Zijn heilzame weldaden. Het evangelie getuigt dat zij die zich tot God bekeren, in de naam van Jezus Christus en door de Geest van onze God afgewassen en geheiligd zijn.((*1 Korintiërs 6:11)) Zij zijn door het evangelie verwekt en door het levende Woord van God wedergeboren.((*1 Korintiërs 4:15 *1 Petrus 1:23)) En zo getuigen ook de sacramenten dat wie in Jezus Christus gedoopt zijn in Zijn dood gedoopt en door het bad van de wedergeboorte zalig gemaakt zijn.((*Romeinen 6:3 *Titus 3:5)) Ze getuigen eveneens dat het brood dat wij breken, de gemeenschap is met het lichaam van Christus.((*1 Korintiërs 10:16))
+  - In de zaak waar het werkelijk om gaat, dus in het belangrijkste onderwerp; want dezelfde zaak wordt in het Woord en in het wettig gebruik van de sacramenten beloofd. Het gaat om dezelfde Christus en zijn heilzame weldaden. Het evangelie getuigt dat zij die zich tot God bekeren, in de naam van Jezus Christus en door de Geest van onze God afgewassen en geheiligd zijn.((*1 Korintiërs 6:11)) Zij zijn door het evangelie verwekt en door het levende Woord van God wedergeboren.((*1 Korintiërs 4:15 *1 Petrus 1:23)) En zo getuigen ook de sacramenten dat wie in Jezus Christus gedoopt zijn in zijn dood gedoopt en door het bad van de wedergeboorte zalig gemaakt zijn.((*Romeinen 6:3 *Titus 3:5)) Ze getuigen eveneens dat het brood dat wij breken, de gemeenschap is met het lichaam van Christus.((*1 Korintiërs 10:16))
   - In de vorm, de gestalte, de wijze waarop of het werktuig waardoor en waarmee men de betekende zaak heilzaam geniet. Het Woord en het sacrament hebben geen baat en helpen niet dan alleen voor hen die deelhebben aan het geloof.((*Johannes 3:33 *Romeinen 14:23 *Hebreeën 11:6))
-  - In hetzelfde doel waartoe ze ingesteld zijn, want zowel het Woord als de sacramenten zijn middelen waardoor de Zoon van God Zijn kerk onderwijst en voor Hem bijeen vergadert. Hierdoor deelt Hij Zichzelf en al zijn weldaden uit aan hen die behouden zullen worden. Hij doet dat echter op zo’n manier dat Hij wanneer Hij dat wil ook zonder van beide gebruik kan maken en in het hart van de gelovigen kan werken.
+  - In hetzelfde doel waartoe ze ingesteld zijn, want zowel het Woord als de sacramenten zijn middelen waardoor de Zoon van God zijn kerk onderwijst en voor Hem bijeen vergadert. Hierdoor deelt Hij Zichzelf en al zijn weldaden uit aan hen die behouden zullen worden. Hij doet dat echter op zo’n manier dat Hij wanneer Hij dat wil ook zonder van beide gebruik kan maken en in het hart van de gelovigen kan werken.
   - In de vruchten. Het Woord des levens is voor de vromen een levensgeur ten leven en voor de goddelozen een doodslucht ten dode.((*1 Korintiërs 1:16)) Zo zijn ook de sacramenten vanuit zichzelf voor de gelovigen tot heil, maar voor de ongelovigen zijn ze tot een oordeel en tot hun eigen verdoemenis.((*1 Korintiërs 11:29)) De zalf is goed voor de duif, zegt Nyfenus, maar ze is tot bederf van de vlinder. Ook is het zo dat het zaad van het gepredikte Woord evenals het gebruik van de sacramenten niet direct vruchten voortbrengt, maar pas op de tijd die de Here daarvoor ingesteld en bestemd heeft.
   - Ten slotte in de wijze waarop de Heilige Geest het geloof in ons door het Woord schenkt en versterkt. Op dezelfde manier wekt Hij het ook door de sacramenten op en versterkt het. Daaruit volgt dat er evenzeer een vereniging is tussen het uitwendige en inwendige Woord als tussen de aardse tekenen en de hemelse betekende zaken.
@@ Regel 608: / Regel 607: @@
 ==== 71. Wat is het doel van de sacramenten? ====
-  - Wat God aangaat is het allereerste doel om ons geweten tot nut te zijn en ten aanzien van Hem gerust te stellen. Er is hier namelijk sprake van symbolen, korte uitspraken, heldere beelden, afspiegelingen en tekenen die ons duidelijk maken en helder voor ogen stellen wat Christus Jezus voor ons gedaan heeft en nog doet. Maar dat niet alleen! De sacramenten zijn ook zegels en panden van Gods belofte die men door het geloof aanneemt; van de rechtvaardiging door het geloof; en van onze inlijving in en gemeenschap met Christus. De sacramenten zijn dus versterkingen van ons geloof. “Of weet gij niet dat wij allen die in Christus Jezsu gedoopt zijn, in Zijn dood gedoopt zijn?”((Romeinen 6:3 (HSV) *Galaten 3:27)) Zie ook 1 Korintiërs 10:16 en verder: “Het brood dat wij breken…”.
+  - Wat God aangaat is het allereerste doel om ons geweten tot nut te zijn en ten aanzien van Hem gerust te stellen. Er is hier namelijk sprake van symbolen, korte uitspraken, heldere beelden, afspiegelingen en tekenen die ons duidelijk maken en helder voor ogen stellen wat Christus Jezus voor ons gedaan heeft en nog doet. Maar dat niet alleen! De sacramenten zijn ook zegels en panden van Gods belofte die men door het geloof aanneemt; van de rechtvaardiging door het geloof; en van onze inlijving in en gemeenschap met Christus. De sacramenten zijn dus versterkingen van ons geloof. “Of weet gij niet dat wij allen die in Christus Jezus gedoopt zijn, in Zijn dood gedoopt zijn?”((Romeinen 6:3 (HSV) *Galaten 3:27)) Zie ook 1 Korintiërs 10:16 en verder: “Het brood dat wij breken…”.
   - Ten aanzien van onszelf zijn er de volgende doelen:
     - Ze zijn een teken van de belijdenis van het ware geloof, waardoor wij van andere godsdienstige stromingen onderscheiden worden, zoals soldaten door hun uniform en andere merktekenen worden onderscheiden.
     - Ze brengen de weldaden van Christus in gedachten. “Deze dag moet voor u een gedenkdag worden” (Exodus 12:14 HSV). En in Exodus 13:9 staat: “En het moet voor u als een teken op uw hand zijn, en als een herinnering tussen uw ogen” (HSV). “Doe dat tot Mijn gedachtenis” (Lucas 22:19).
     - Ze zijn een getuigenis van onze dankbaarheid.
-    - Ze zijn een aansporing van onze plicht tegenover God, want ze zijn een openbaar getuigenis dat wij voor Gods kinderen gehouden willen worden. We geven hiermee aan dat we alleen de ware God willen dienen. Hij is die God Die Zich door zijn betrouwbaar woord van profeten en apostelen én door de sacramenten aan ons geopenbaard heeft. We betuigen hiermee dat we ons aan Hem verbinden en dat we ijverig zullen zijn in gehoorzaamheid, godzaligheid en in een heilig leven.
+    - Ze zijn een aansporing van onze plicht tegenover God, want ze zijn een openbaar getuigenis dat wij voor Gods kinderen gehouden willen worden. We geven hiermee aan dat we alleen de ware God willen dienen. Hij is die God die Zich door zijn betrouwbaar Woord van profeten en apostelen én door de sacramenten aan ons geopenbaard heeft. We betuigen hiermee dat we ons aan Hem verbinden en dat we ijverig zullen zijn in gehoorzaamheid, godzaligheid en in een heilig leven.
-    - Ze zijn als het ware de verbindingsdraden van de openbare samenkomsten en het samenzijn van de gemeente. En ten slotte functioneren ze als banden van onderlinge liefde en eendracht tussen de leden van de gemeente onder het éne Hoof Christus.((*Handelingen 10:41 *Efeziërs 4:5))
+    - Ze zijn als het ware de verbindingsdraden van de openbare samenkomsten en het samenzijn van de gemeente. En ten slotte functioneren ze als banden van onderlinge liefde en eendracht tussen de leden van de gemeente onder het éne Hoofd Christus.((*Handelingen 10:41 *Efeziërs 4:5))
 ==== 72. Wanneer worden de sacramenten wettig gebruikt? ====
@@ Regel 620: / Regel 619: @@
   - Als ze gebruikt worden zoals God ze heeft ingesteld, zonder dat ze tekort gedaan of in hun wezen aangetast worden.
   - Als ze gebruikt worden door hen voor wie ze zijn ingesteld, namelijk de huisgenoten van Christus.
-  - Als ze gebruikt worden tot het doel waarvoor ze bestemd zijn. Het gebruik ervan eist dat er geloof aanwezig is dat de betekende zaak, dus de belofte van genade, aanneemt. De belofte is namelijk alleen maar nuttig als ze door het geloof wordt aangenomen; zie Handelingen 8:37: “Indien gij van ganser harte gelooft, is het geoorloofd.” Johannes doopte degenen die hun zonde beleden.((*Matteüs 3:6))
+  - Als ze gebruikt worden tot het doel waarvoor ze bestemd zijn. Het gebruik ervan eist dat er geloof aanwezig is dat de betekende zaak, dus de belofte van genade, aanneemt. De belofte is namelijk alleen maar nuttig als ze door het geloof wordt aangenomen; zie Handelingen 8:37: “Indien gij van ganser harte gelooft, is het geoorloofd.” Johannes doopte degenen die hun zonden beleden.((*Matteüs 3:6))
 ==== 73. Wat zijn de gevolgen of de vruchten van de sacramenten? ====
@@ Regel 628: / Regel 627: @@
 ==== 74. Welke straf kunnen verachters van het sacrament verwachten? ====
-Een zware straf. Niet dat God nu zo bezorgd is over de ceremoniën, maar omdat Hij wil dat men de zegels en panden van Zijn genade vanwege het nut dat men daaruit ontvangt, in ere en waarde zal houden. Daarom heeft Hij Zich ook willen wreken op de onachtzame slordigheid van Mozes. Die had namelijk door vergeetachtigheid en zorgeloosheid de besnijdenis van zijn zoon nagelaten, maar ook omdat hij merkte dat zijn vrouw of zijn schoonvader die besnijdenis liever niet wilden.((*Exodus 4:24)) Zo heerste ook de pest in Korinte, omdat het Avondmaal van de Here daar ontheiligd werd. Het was namelijk niet passend om zo’n kostbare schat van minder waarde te achten of zelfs te verachten.((*1 Korintiërs 11:18-30))
+Een zware straf. Niet dat God nu zo bezorgd is over de ceremoniën, maar omdat Hij wil dat men de zegels en panden van zijn genade in ere en waarde zal houden vanwege het nut dat men daaruit ontvangt. Daarom heeft Hij Zich ook willen wreken op de onachtzame slordigheid van Mozes. Die had namelijk door vergeetachtigheid en zorgeloosheid de besnijdenis van zijn zoon nagelaten, maar ook omdat hij merkte dat zijn vrouw of zijn schoonvader die besnijdenis liever niet wilden.((*Exodus 4:24)) Zo heerste ook de pest in Korinte, omdat het Avondmaal van de Here daar ontheiligd werd. Het was namelijk niet passend om zo’n kostbare schat van minder waarde te achten of zelfs te verachten.((*1 Korintiërs 11:18-30))
 ==== 75. Welke dingen zijn in strijd met de leer van de sacramenten? ====
@@ Regel 653: / Regel 652: @@
   - De dwaling van hen die niet genoeg hebben aan de hemelse eenvoud, en daarom menen dat ze de waardigheid van de sacramenten met al het mooie dat daarmee gepaard gaat, met meer pracht en praal moeten uitbeelden.
   - De dwaling van velen die in de uitwendige gemeenschap van de kerk zijn, zich tevreden stellen met het simpelweg gebruiken van de uitwendige tekenen en zich niet bekommeren over hun wedergeboorte of over hun gemeenschap met het Hoofd Christus. Ze blijven steken in hun zonden. Daarmee gaan ze in tegen de uitspraak van Augustinus: “Het sacrament maakt niet rechtvaardig, maar het geloof dat met het sacrament samenhangt.”
-  - De dwaling van de pausgezinden die zonder, buiten en tegen de Schrift in geloven dat door de mis een waar en werkelijk zichtbaar offer plaatsvindt, al gebeurt dat wel zonder bloed. De priesters offeren daardoor het lichaam en bloed van Christus aan God op onder de gedaante van brood en wijn tot een zoenoffer voor levenden en doden. Sommigen beweren zelfs dat het offer dat in de mis plaatsvindt, hetzelfde is als dat aan het kruis gebracht werd, met als enige verschil een andere manier van handelen. Dat is natuurlijk al een heel vreemde redenering. Het offer van Christus dat Zijn dood met zich meebracht, is zó bijzonder en uniek geweest, dat het nooit opnieuw uitgevoerd kan worden door mensenhanden. Anderen zeggen weer dat het een gedenkoffer of een zichtbaar offer is. Deze mening haalt echter de vorige onderuit, want een herinnering aan iets is niet hetzelfde als het feit en de zaak zelf.
+  - De dwaling van de roomsen die zonder, buiten en tegen de Schrift in geloven dat door de mis een waar en werkelijk zichtbaar offer plaatsvindt, al gebeurt dat wel zonder bloed. De priesters offeren daardoor het lichaam en bloed van Christus aan God op onder de gedaante van brood en wijn tot een zoenoffer voor levenden en doden. Sommigen beweren zelfs dat het offer dat in de mis plaatsvindt, hetzelfde is als dat aan het kruis gebracht werd, met als enige verschil een andere manier van handelen. Dat is natuurlijk al een heel vreemde redenering. Het offer van Christus dat zijn dood met zich meebracht, is zó bijzonder en uniek geweest, dat het nooit opnieuw uitgevoerd kan worden door mensenhanden. Anderen zeggen weer dat het een gedenkoffer of een zichtbaar offer is. Deze mening haalt echter de vorige onderuit, want een herinnering aan iets is niet hetzelfde als het feit en de zaak zelf.

Institutie van Bucanus

Verschillen

Paginahulpmiddelen