institutie:8
Verschillen
Dit geeft de verschillen weer tussen de geselecteerde revisie en de huidige revisie van de pagina.
| Beide kanten vorige revisieVorige revisie | |||
| institutie:8 [24-08-2022 om 16.54 uur] – ds. J.H. Zwart | institutie:8 [26-05-2025 om 09.52 uur] (huidige) – Cornelis Bregman | ||
|---|---|---|---|
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| ====== De mens ====== | ====== De mens ====== | ||
| - | ==== 1. Wat verstaat u onder ‘mens’? ==== | + | ==== 1. Wat verstaat u onder een ‘mens’? ==== |
| De mens is niet een lichaam of een ziel apart, maar een schepsel dat met ziel én lichaam door een liefdevolle en sterke band is gevormd tot één zelfstandigheid of persoon. | De mens is niet een lichaam of een ziel apart, maar een schepsel dat met ziel én lichaam door een liefdevolle en sterke band is gevormd tot één zelfstandigheid of persoon. | ||
| ==== 2. Waarom heeft God de mens als laatste van al Zijn scheppingswerken gemaakt? ==== | ==== 2. Waarom heeft God de mens als laatste van al Zijn scheppingswerken gemaakt? ==== | ||
| Regel 17: | Regel 17: | ||
| Zoals God het begin is in de schepping van alle dingen, mocht de mens het begin zijn in de voortplanting van alle mensen. Dit met als doel dat ze zouden beseffen samen te zijn voortgekomen uit één en dezelfde mens, elkaar zouden liefhebben als gelijken en zich met elkaar verbonden zouden weten door een gemeenschappelijke bloedband.((*Handelingen 17:26)) | Zoals God het begin is in de schepping van alle dingen, mocht de mens het begin zijn in de voortplanting van alle mensen. Dit met als doel dat ze zouden beseffen samen te zijn voortgekomen uit één en dezelfde mens, elkaar zouden liefhebben als gelijken en zich met elkaar verbonden zouden weten door een gemeenschappelijke bloedband.((*Handelingen 17:26)) | ||
| ==== 7. Waarom is de vrouw uit de zijde van de man en niet uit een ander deel van zijn lichaam geschapen? ==== | ==== 7. Waarom is de vrouw uit de zijde van de man en niet uit een ander deel van zijn lichaam geschapen? ==== | ||
| - | Ze is voor de man niet geschapen als een heerseres en ook niet als een dienstmeisje, maar als een metgezel en hulp. Daarom moest ze niet voortgebracht worden uit het hoofd en ook niet uit de voeten, maar uit de zijde van de man. Zo kon de man weten dat zij naast hem gesteld behoorde te worden, want hij was zich ervan bewust dat ze uit zijn zijde genomen was. | + | Ze is voor de man niet geschapen als een heerseres en ook niet als een dienares, maar als een metgezel en hulp. Daarom moest ze niet voortgebracht worden uit het hoofd en ook niet uit de voeten, maar uit de zijde van de man. Zo kon de man weten dat zij naast hem gesteld behoorde te worden, want hij was zich ervan bewust dat ze uit zijn zijde genomen was. |
| Vervolgens mag ook gezegd worden dat zoals de vrouw uit de zijde van de slapende man is geschapen, zo ook de gemeente verlost is door het bloed en het water dat uit de zijde van de ontslapen Christus aan het kruis is gevloeid.((*Johannes 19:34 *Efeziërs 5:23)) | Vervolgens mag ook gezegd worden dat zoals de vrouw uit de zijde van de slapende man is geschapen, zo ook de gemeente verlost is door het bloed en het water dat uit de zijde van de ontslapen Christus aan het kruis is gevloeid.((*Johannes 19:34 *Efeziërs 5:23)) | ||
| ==== 8. Uit hoeveel delen bestaat de mens? ==== | ==== 8. Uit hoeveel delen bestaat de mens? ==== | ||
| Regel 28: | Regel 28: | ||
| Zijn gezicht recht omhoog te houden, in de richting van de sterren. | Zijn gezicht recht omhoog te houden, in de richting van de sterren. | ||
| ==== 10. Is het lichaam van Adam geschapen uit de zogenoemde vier elementen? ==== | ==== 10. Is het lichaam van Adam geschapen uit de zogenoemde vier elementen? ==== | ||
| - | Ja, dat wordt voldoende duidelijk uit de vier //humores// of vochtigheden | + | Ja, dat wordt voldoende duidelijk uit de vier //humores// of vochten |
| ==== 11. Waarom spreekt Mozes dan alleen over aarde? ==== | ==== 11. Waarom spreekt Mozes dan alleen over aarde? ==== | ||
| Omdat de naamgeving plaatsvindt aan de hand van het belangrijkste onderdeel. | Omdat de naamgeving plaatsvindt aan de hand van het belangrijkste onderdeel. | ||
| Regel 45: | Regel 45: | ||
| Jahweh Elohim, de Here God, Vader, Zoon en Heilige Geest, heeft – menselijkerwijs gesproken – in de neus van de mens een adem van leven geblazen. In Kolossenzen 1:16 wordt gezegd dat God alles, zowel het zichtbare als het onzichtbare, | Jahweh Elohim, de Here God, Vader, Zoon en Heilige Geest, heeft – menselijkerwijs gesproken – in de neus van de mens een adem van leven geblazen. In Kolossenzen 1:16 wordt gezegd dat God alles, zowel het zichtbare als het onzichtbare, | ||
| ==== 18. Hoe is dit inblazen van de levensgeest geweest? ==== | ==== 18. Hoe is dit inblazen van de levensgeest geweest? ==== | ||
| - | Er zijn theologen die dit blazen niet anders opvatten dan dat Mozes gewoon gezegd heeft dat de ziel op het bevel van God in het lichaam is gegoten. | + | Er zijn theologen die dit blazen niet anders opvatten dan dat Mozes gewoon gezegd heeft dat de ziel op het bevel van God in het lichaam is gevloeid. |
| De oude kerkvaders Justinus, Irenaeus en Tertullianus zijn van mening dat de Zoon van God toen al voor een tijd de gedaante van een menselijk lichaam had aangenomen; en in dat lichaam is Hij dan naderhand aan de aartsvaders verschenen als een voorspel van wat Hij daarna in werkelijkheid metterdaad heeft volbracht. Volgens hen heeft Gods Zoon met Zijn handen slijk genomen en Adams lichaam daaruit gemaakt naar het beeld van de lichamelijke gestalte die Hijzelf droeg. En zo heeft Hij al blazend in Adams neus de ziel in hem gegeven. Daarna heeft Hij een van Adams ribben genomen en daarvan Eva gemaakt. Deze mening van de oude kerkvaders gaat niet in tegen de rechtzinnige leer van het geloof. Christus heeft immers met soortgelijke daden gehandeld – zoals toen Hij uit speeksel slijk maakte waarmee Hij de blinde ziende maakte.((*Johannes 9:6)) En toen Hij blies op de apostelen en hun zo de Heilige Geest gaf, betuigde Hij daarmee dat Hij dezelfde is Die Adam uit het slijk schiep en hem de levende geest inblies. | De oude kerkvaders Justinus, Irenaeus en Tertullianus zijn van mening dat de Zoon van God toen al voor een tijd de gedaante van een menselijk lichaam had aangenomen; en in dat lichaam is Hij dan naderhand aan de aartsvaders verschenen als een voorspel van wat Hij daarna in werkelijkheid metterdaad heeft volbracht. Volgens hen heeft Gods Zoon met Zijn handen slijk genomen en Adams lichaam daaruit gemaakt naar het beeld van de lichamelijke gestalte die Hijzelf droeg. En zo heeft Hij al blazend in Adams neus de ziel in hem gegeven. Daarna heeft Hij een van Adams ribben genomen en daarvan Eva gemaakt. Deze mening van de oude kerkvaders gaat niet in tegen de rechtzinnige leer van het geloof. Christus heeft immers met soortgelijke daden gehandeld – zoals toen Hij uit speeksel slijk maakte waarmee Hij de blinde ziende maakte.((*Johannes 9:6)) En toen Hij blies op de apostelen en hun zo de Heilige Geest gaf, betuigde Hij daarmee dat Hij dezelfde is Die Adam uit het slijk schiep en hem de levende geest inblies. | ||
| - | Het blazen waarover Mozes spreekt, is dus een scheppingsdaad geweest en niet het inblazen van Gods wezen of van Gods Geest zelf. Nee, het was het inblazen van de levende ziel! Dat was een zichtbaar teken van een onzichtbaar iets, namelijk van de ziel, die de Zoon van God schiep en in het lichaam van Adam ingoot. Zo was ook het blazen van Christus waarmee Hij op Zijn discipelen blies, niet de Heilige Geest zelf, maar een zichtbaar teken van de Heilige Geest. | + | Het blazen waarover Mozes spreekt, is dus een scheppingsdaad geweest en niet het inblazen van Gods wezen of van Gods Geest zelf. Nee, het was het inblazen van de levende ziel! Dat was een zichtbaar teken van een onzichtbaar iets, namelijk van de ziel, die de Zoon van God schiep en in het lichaam van Adam ingoot. Zo was ook het blazen van Christus waarmee Hij op zijn discipelen blies, niet de Heilige Geest zelf, maar een zichtbaar teken van de Heilige Geest. |
| ==== 19. Waaruit is de ziel dan geschapen? ==== | ==== 19. Waaruit is de ziel dan geschapen? ==== | ||
| - | De ziel is niet //uit// God geschapen, zoals de Manicheeërs stellen, want alles wat uit Hem is, is wat Hij Zelf is, en dat is geen ander dan de Zoon en de Heilige Geest; want ze is slechts //door// God geschapen. Ook niet uit hemelse elementen, niet uit de elementen van vuur en lucht, niet uit de vermenging van lichaamssappen, | + | De ziel is niet //uit// God geschapen, zoals de Manicheeërs stellen, want alles wat uit Hem is, is wat Hijzelf |
| - | De ziel is geheel uit het niets geschapen, en dat geldt voor ieder mens; daarom wordt God ook een “Vader der geesten” genoemd (Hebreeën 12:9). Terecht haalt Paulus in Handelingen 17:28 uit Aratus aan dat wij van Gods geslacht zijn; dat geldt niet voor Zijn wezen, maar wel voor het feit dat wij met goddelijke gaven zijn bedeeld, zoals de farizeeërs [duivelse gaven hadden en] adderengebroed werden genoemd (Matteüs 3:7 en 12:34). | + | De ziel is geheel uit het niets geschapen, en dat geldt voor ieder mens; daarom wordt God ook een “Vader der geesten” genoemd (Hebreeën 12:9). Terecht haalt Paulus in Handelingen 17:28 uit Aratus aan dat wij van Gods geslacht zijn; dat geldt niet voor zijn wezen, maar wel voor het feit dat wij met goddelijke gaven zijn bedeeld, zoals de farizeeërs [duivelse gaven hadden en] adderengebroed werden genoemd (Matteüs 3:7 en 12:34). |
| - | ==== 20. Bent u dan niet van gevoelen dat de ziel die door God is ingeblazen, een deeltje is van Zijn goddelijk wezen? ==== | + | ==== 20. Bent u dan niet van gevoelen dat de ziel die door God is ingeblazen, een deeltje is van zijn goddelijk wezen? ==== |
| - | Helemaal niet! Dat zou namelijk betekenen dat het wezen van God gedeeld kan worden, en dat Zijn wezen ook voor een deel veranderlijk en aan de zonden onderworpen is en de straf van de hel zou moeten dragen. Alleen al de gedachte hieraan is ongerijmd en godslasterlijk. De woorden van Aratus “Wij zijn Gods geslacht” worden door Paulus wel goedgekeurd, | + | Helemaal niet! Dat zou namelijk betekenen dat het wezen van God gedeeld kan worden, en dat zijn wezen ook voor een deel veranderlijk en aan de zonden onderworpen is en de straf van de hel zou moeten dragen. Alleen al de gedachte hieraan is ongerijmd en godslasterlijk. De woorden van Aratus “Wij zijn Gods geslacht” worden door Paulus wel goedgekeurd, |
| ==== 21. Waarom heeft God er de voorkeur aan gegeven om de adem van het leven niet in een ander deel van het lichaam maar in het aangezicht van de mens in te blazen? ==== | ==== 21. Waarom heeft God er de voorkeur aan gegeven om de adem van het leven niet in een ander deel van het lichaam maar in het aangezicht van de mens in te blazen? ==== | ||
| Omdat dit deel van het lichaam het meest is voorzien van de instrumenten waardoor de zintuigen hun werk kunnen doen, en ook het meest geschikt is om de dingen te zien die boven het hier en nu uitgaan. | Omdat dit deel van het lichaam het meest is voorzien van de instrumenten waardoor de zintuigen hun werk kunnen doen, en ook het meest geschikt is om de dingen te zien die boven het hier en nu uitgaan. | ||
| Regel 67: | Regel 67: | ||
| - In de Schrift worden aan de mens niet veel zielen toegeschreven; | - In de Schrift worden aan de mens niet veel zielen toegeschreven; | ||
| ==== 25. Wat is de ziel van de mens? ==== | ==== 25. Wat is de ziel van de mens? ==== | ||
| - | Het is een geestelijk wezen dat door God in het menselijk lichaam uit niets is geschapen, en met dat lichaam verenigd is om één zelfstandig persoon te vormen. Deze ziel maakt het lichaam levend en zorgt ervoor dat de verschillende lichamelijke en geestelijke vermogens hun werk kunnen doen. Maar ze neemt ook de leiding in het besturen van het hele menselijke leven, en ze wekt de mens op tot het kennen en dienen van God, de Schepper. Als de ziel echter van het lichaam gescheiden wordt, vergaat ze niet maar blijft ze onsterfelijk. | + | Het is een geestelijk wezen dat door God in het menselijk lichaam uit niets is geschapen, en met dat lichaam verenigd is om één zelfstandig persoon te vormen. Deze ziel maakt het lichaam levend en zorgt ervoor dat de verschillende lichamelijke en geestelijke vermogens hun werk kunnen doen. Maar ze neemt ook de leiding in het besturen van heel het menselijke leven, en ze wekt de mens op tot het kennen en dienen van God, de Schepper. Als de ziel echter van het lichaam gescheiden wordt, vergaat ze niet maar blijft ze onsterfelijk. |
| ==== 26. Wanneer wordt de ziel ingegoten in het lichaam? ==== | ==== 26. Wanneer wordt de ziel ingegoten in het lichaam? ==== | ||
| Op het ogenblik dat het lichaampje in de buik van de moeder zich heeft gevormd en gereed is om zo’n ziel te ontvangen. Dit blijkt duidelijk uit de schepping van de eerste ziel, die als een voorbeeld van alle andere zielen gezien kan worden.((*Genesis 2:7 *Prediker 12:7)) | Op het ogenblik dat het lichaampje in de buik van de moeder zich heeft gevormd en gereed is om zo’n ziel te ontvangen. Dit blijkt duidelijk uit de schepping van de eerste ziel, die als een voorbeeld van alle andere zielen gezien kan worden.((*Genesis 2:7 *Prediker 12:7)) | ||
| Regel 74: | Regel 74: | ||
| ==== 28. Is heel de ziel in het hele lichaam en ook helemaal in elk deel van het lichaam? ==== | ==== 28. Is heel de ziel in het hele lichaam en ook helemaal in elk deel van het lichaam? ==== | ||
| Augustinus en sommigen na hem zijn wel van mening dat de ziel voor zichzelf vooral in het hele lichaam is en niet zozeer in de afzonderlijke delen. Ze is in het lichaam zoals het licht in de lucht is, en moet gezien worden als de voortdurende beweging, gestalte, werking en perfectie van het hele lichaam, maar ook voor de delen afzonderlijk. De ziel is onlichamelijk, | Augustinus en sommigen na hem zijn wel van mening dat de ziel voor zichzelf vooral in het hele lichaam is en niet zozeer in de afzonderlijke delen. Ze is in het lichaam zoals het licht in de lucht is, en moet gezien worden als de voortdurende beweging, gestalte, werking en perfectie van het hele lichaam, maar ook voor de delen afzonderlijk. De ziel is onlichamelijk, | ||
| - | Maar anderen zijn van mening dat de ziel als een koning op zijn troon gezeten, haar kracht uitgiet door het hele lichaam en verschillende daden doet in de verschillende delen van het lichaam met alle verscheidenheid van het instrumentarium | + | Maar anderen zijn van mening dat de ziel als een koning op zijn troon gezeten, haar kracht uitgiet door het hele lichaam en verschillende daden doet in de verschillende delen van het lichaam met alle verscheidenheid van het instrumentarium |
| ==== 29. Hoeveel wezenlijke functies heeft de ziel? ==== | ==== 29. Hoeveel wezenlijke functies heeft de ziel? ==== | ||
| Volgens Plato drie: de functie om te heersen, om uiting te geven aan toorn en om te begeren. Aristoteles spreekt over de redelijke of verstandelijke functie, de gevoelsfunctie en de levenwekkende functie. Aristoteles zegt namelijk dat de ziel het innerlijke beginsel is wat de oorzaak is waardoor wij leven, gevoelen en vooral begrijpen. | Volgens Plato drie: de functie om te heersen, om uiting te geven aan toorn en om te begeren. Aristoteles spreekt over de redelijke of verstandelijke functie, de gevoelsfunctie en de levenwekkende functie. Aristoteles zegt namelijk dat de ziel het innerlijke beginsel is wat de oorzaak is waardoor wij leven, gevoelen en vooral begrijpen. | ||
| Regel 83: | Regel 83: | ||
| Dat is de kracht van de ziel waardoor wij alle dingen accepteren of juist afwijzen, al naar gelang het verstand oordeelt of iets goed of slecht is. Deze wil wordt de bedachtzame wil genoemd als ze zich laat leiden door het goede. Als dat niet het geval is, maar ze door een zekere valse schijn van het goede bewogen wordt, dan wordt ze een gemoedsberoering of genegenheid van begeerlijkheid genoemd. | Dat is de kracht van de ziel waardoor wij alle dingen accepteren of juist afwijzen, al naar gelang het verstand oordeelt of iets goed of slecht is. Deze wil wordt de bedachtzame wil genoemd als ze zich laat leiden door het goede. Als dat niet het geval is, maar ze door een zekere valse schijn van het goede bewogen wordt, dan wordt ze een gemoedsberoering of genegenheid van begeerlijkheid genoemd. | ||
| ==== 32. Zijn alle zielen van de mensen tegelijk door God geschapen, net zoals de engelen? ==== | ==== 32. Zijn alle zielen van de mensen tegelijk door God geschapen, net zoals de engelen? ==== | ||
| - | Origines en andere kerkvaders hebben dat wel gemeend; ze zouden dan na hun schepping als het ware in Gods schatkamer zijn bewaard. Maar het tegenovergestelde blijkt uit de Schrift. In Genesis 2:7 spreekt Mozes immers over de mens die pas bij het inblazen van de levensadem tot een levende ziel werd (SV). Daarnaast leert David in Psalm 33:15 dat de zielen aansluitend in het lichaam van ieder mens geschapen worden, want God vormt hun aller hart, dat wil zeggen: de ziel. En in Zacharia 12:1 lezen we dat de Here de geest des mensen | + | Origines en andere kerkvaders hebben dat wel gemeend; ze zouden dan na hun schepping als het ware in Gods schatkamer zijn bewaard. Maar het tegenovergestelde blijkt uit de Schrift. In Genesis 2:7 spreekt Mozes immers over de mens die pas bij het inblazen van de levensadem tot een levende ziel werd (SV). Daarnaast leert David in Psalm 33:15 dat de zielen aansluitend in het lichaam van ieder mens geschapen worden, want God vormt hun aller hart, dat wil zeggen: de ziel. En in Zacharia 12:1 lezen we dat de Here de geest van de mens in diens binnenste formeert. In Romeinen 9:11 schrijft de apostel over Jakob en Ezau dat ze vóór hun geboorte nog geen goed of kwaad gedaan hadden. Als dat zo is, volgt daaruit dat hun zielen niet vanaf het begin van de schepping geschapen zijn geweest. Het zou immers heel merkwaardig zijn dat ze zo’n lange tijd niets gedaan zouden hebben. |
| ==== 33. Is de ziel van Eva uit Adam geschapen of niet? Of komen de zielen uit elkaar voort, zoals het een op het ander – zoals men zegt – overgedragen wordt? Of wordt er steeds een nieuwe ziel door God geschapen? ==== | ==== 33. Is de ziel van Eva uit Adam geschapen of niet? Of komen de zielen uit elkaar voort, zoals het een op het ander – zoals men zegt – overgedragen wordt? Of wordt er steeds een nieuwe ziel door God geschapen? ==== | ||
| Enkele oude kerkvaders hebben gemeend dat evenals licht uit licht ontstoken wordt, zo ook de gehele mens uit de gehele mens voortkomt. Het lichaam uit het lichaam, de ziel uit de ziel, die daarna bij ieder in zijn lichaam wordt ingebracht. Maar de schepping van de eerste mens leert ons – als voorbeeld – wat de herkomst of oorsprong van elke ziel is. | Enkele oude kerkvaders hebben gemeend dat evenals licht uit licht ontstoken wordt, zo ook de gehele mens uit de gehele mens voortkomt. Het lichaam uit het lichaam, de ziel uit de ziel, die daarna bij ieder in zijn lichaam wordt ingebracht. Maar de schepping van de eerste mens leert ons – als voorbeeld – wat de herkomst of oorsprong van elke ziel is. | ||
| Adam zei ook over Eva in Genesis 2:23: “Dit is nu eindelijk been van mijn gebeente en vlees van mijn vlees.” Hij zei dus niet: ziel van mijn ziel – wat hij wel gezegd zou hebben als de ziel van Eva uit zijn ziel was genomen. | Adam zei ook over Eva in Genesis 2:23: “Dit is nu eindelijk been van mijn gebeente en vlees van mijn vlees.” Hij zei dus niet: ziel van mijn ziel – wat hij wel gezegd zou hebben als de ziel van Eva uit zijn ziel was genomen. | ||
| Bovendien is er het getuigenis van Zacharia 12:1 dat God “de geest des mensen in diens binnenste formeert”. En in Prediker 12:7 lezen we dat “de geest wederkeert tot God, die hem geschonken heeft”. En Petrus geeft de opdracht dat wij onze “zielen aan de getrouwe Schepper overgeven”.((*1 Petrus 4:19)) | Bovendien is er het getuigenis van Zacharia 12:1 dat God “de geest des mensen in diens binnenste formeert”. En in Prediker 12:7 lezen we dat “de geest wederkeert tot God, die hem geschonken heeft”. En Petrus geeft de opdracht dat wij onze “zielen aan de getrouwe Schepper overgeven”.((*1 Petrus 4:19)) | ||
| - | De tegenstelling in Hebreeën 12:9 lijkt deze mening ook nodig te maken, want hier worden onze vaders naar het vlees gesteld tegenover de Vader der geesten – Die bij het scheppen van zielen geen gebruik maakt van de dienst van mensen. Dat blijkt ook duidelijk uit Jesaja 57:16 waar duidelijk | + | De tegenstelling in Hebreeën 12:9 lijkt deze mening ook nodig te maken, want hier worden onze vaders naar het vlees gesteld tegenover de Vader der geesten – Die bij het scheppen van zielen geen gebruik maakt van de dienst van mensen. Dat blijkt ook duidelijk uit Jesaja 57:16 waar gezegd wordt dat God de zielen geschapen heeft, dus zonder middelen en niet door overbrenging van de ene mens op de andere. |
| Ditzelfde standpunt blijkt ook uit de aard van de ziel die werkelijk een-voudig is en daarom ook ondeelbaar. Maar als iets overgedragen wordt, vereist dat afsnijding, en daaruit wordt al duidelijk dat de ziel er niet is door overbrenging. En zoals er geen enkele engel is die een andere engel voortbrengt, | Ditzelfde standpunt blijkt ook uit de aard van de ziel die werkelijk een-voudig is en daarom ook ondeelbaar. Maar als iets overgedragen wordt, vereist dat afsnijding, en daaruit wordt al duidelijk dat de ziel er niet is door overbrenging. En zoals er geen enkele engel is die een andere engel voortbrengt, | ||
| Uit alles blijkt dat – zoals Augustinus zegt – de ziel terwijl ze ingestort wordt, wordt geschapen en terwijl ze geschapen wordt, wordt ingestort. | Uit alles blijkt dat – zoals Augustinus zegt – de ziel terwijl ze ingestort wordt, wordt geschapen en terwijl ze geschapen wordt, wordt ingestort. | ||
| Regel 121: | Regel 121: | ||
| ==== 41. Welke dingen zijn in strijd met de leer van de schepping van de mens? ==== | ==== 41. Welke dingen zijn in strijd met de leer van de schepping van de mens? ==== | ||
| - De dwaling van de rabbijnen, die van mening waren dat de engelen Gods medewerkers waren in de schepping van de mens. | - De dwaling van de rabbijnen, die van mening waren dat de engelen Gods medewerkers waren in de schepping van de mens. | ||
| - | - De dwaling van Aristoteles, | + | - De dwaling van Aristoteles, |
| - De totaal verkeerde mening van de epicuristen en sadduceeën, | - De totaal verkeerde mening van de epicuristen en sadduceeën, | ||
| - De even verkeerde mening van de Manicheeërs, | - De even verkeerde mening van de Manicheeërs, | ||